*
Нібы наўкол усе паснулі,
такі спакой.
Ты меў яго раней з бабуляй,
цяпер – з дачкой.
Як форма іншая самоты,
як сымбіёз
між тым, жывеш дзеля каго ты
і кім ты ёсьць.
Маўляў, глядзець ільга бясконца
на полымя,
на мора, месяц, захад сонца –
і немаўля.
Тады зусім не галавою,
сабе на зьдзіў
усьведамляеш: сьвет ёсьць двое,
а не адзін.
*
Я пад кайфам хаджу ад уласнай дачкі
як стары наркаман, апісаны ў Бэроўза.
Я ня памятаю, ані хто я такі,
ані сноў, жанр пісьма – рыфмаваная проза.
Кожны дзень, бы ў юнацтве – бязьлітасны фэст,
усе людзі навокал – браты й аднагодкі,
толькі на рукамыйніку йголак замест –
іншы сродак ад болю, міжзубныя шчоткі.
Я ня згадваў даўно, што жыцьцё можа мець
сэнс само па сабе, без мастацтва, як зьява,
а цяпер гэтак сама забыўся пра сьмерць
і вакольнай красою любуюся млява.
Толькі скура, што лупіцца з ручак малой
мне нагадвае шнары пасьля самагубства
і пагляд ейны ўражвае часам тугой,
што змушае ў адчаі мяне адвярнуцца.
Я спрабую пазнаць у ёй продкаў, сябе,
але бачу адно паўзабытых знаёмых,
быццам тварык ёсьць сон, прафэсійны шалбер,
і належыць усім – гэта значыць, нікому.
Так усе мы бадзяемся ў штучным раі
пад уплывам прыродных дароў-апіятаў,
каб усіх нас аднойчы забіў гераін,
а даробак зямны Страшны суд апячатаў.
*
Ледзь сутыкнуўшыся з жыцьцём,
не на інстынкт і не на бога
мы спадзяемся зь першых дзён,
а на любоў таго Другога.
Нам замяняе зрок і слых
Яна тады, хаду і крылы,
і ў белых кропельках малых
у нашыя струменіць жылы.
Мы шчэ ня ведаем сябе
як рану ў космасе скразную,
як клетак і абставін зьбег –
а ўжо для нас Яна існуе.
Мы так прывыклі да Яе
з тысячагодзьдзямі, што хтосьці
Яе ў інстынкты дадае,
а хтось да боскага адносіць.
Нібы ня верыцца самім,
што на такія здольны дзівы
не арханёл ці сэрафім,
а кожны з нас, хто быў любімы.
*
Як міла сядзець надвячоркам
пад вокнамі, слухаць суседзяў,
што разам здымаюць кватэру
адразу ж на першым паверсе
гатуюць супольна вячэру
пад жартачкі, досьціпы, кпіны,
пад водар духмянай прыправы
і бразгат фужэраў з шампанскім
суседзі сабой ганарацца
сваёй залатой маладосьцю,
прасунутасьцю, а найболей
зьяднаным сваім калектывам:
сабаку выгульваюць разам,
па горадзе бегаюць разам
(ад бегу з вушэй выцякае
навушнікаў белая поскудзь)
наведваюць разам тэатар
і кінатэатар, і краму,
супольна сыходзяць на працу,
супольна вяртаюцца з працы
у ваньне купаюцца разам
каханьнем займаюцца разам
у хлопцаў стаіць усіх разам
а ў дзевак сінхронная цечка
Як міла сядзець надвячоркам
пад вокнамі, слухаць суседзяў,
і самае мілае ў гэтым –
што іх, дзякуй богу, ня бачна.
*
Сёньня на Пэтржыне вялікае сьвята –
для вар’ятаў сьпявае поп-зорка васьмідзясятых.
Зорцы самой ужо восемдзесят хутка –
але трымаецца, як прафэсійная музычная прастытутка.
Побач, у трохзоркавай рэстарацыі па-над Прагай
адбываецца ўсясьветная канфэрэнцыя дылераў, то бок дзялягаў.
Дылеры, нягледзячы на сьпёку, усе як адзін у гарнітурах,
каб адразу было відаць, хто дылер, а хто прыдурак.
Пешы рух дылераў рэгулююць фотамадэлі ў мундырах,
што нагадвае мне, Кім Чжун, Пхэньян у часы Кім Чэн Іра.
Я спадзяюся, прынамсі, што дылеры – оптавыя дылеры наркаты.
Зорка васьмідзясятых паўтарае на біс абодва свае гіты,
якія вар'яты захавалі ў памяці ў адрозьненьне ад сваіх імёнаў,
таму танчаць і абдымаюцца з зоркай з імпэтам праўдзіва шалёным.
Зорка даўно ня бачыла ў адным месцы столькі сваіх фанатаў,
але чамусьці ад іхных абдымкаў зорцы ніякавата.
Паколькі я ня дылер і нармалёвы, я сьпяшаюся ў каталіцкі храм,
дзе, я чуў, даюць прытулак злодзеям, пэдафілам і жабракам. Там
мяне чакае нумар часопісу для вернікаў – каляровы, сьвежы,
і я ўжо загадзя цешуся, як дома яго на каляжы нарэжу.
У часопісе ахуенныя карцінкі: партрэт рымскага папы,
галодныя дзеці, чоткія дэманы разяўляюць страшныя зяпы.
Там артыкул пра тое, як важна ня трахацца да шлюбу
а на наступнай старонцы – што мастурбацыя нам рыхтуе вечную згубу.
На жаль, гэтыя два артыкулы акурат бяз фотак –
але ў астатнім часопіс выглядае нічо так.
Выходжу і бачу, што пад прыкрыцьцём канцэрта
пажылы вар'ят уцёк з сацыяльна-гуманітарнага цэнтра,
шыбуе па вуліцы й гарланіць гіт зоркі васьмідзясятых,
толькі сьпявае пра трох прасталытак заместа трох парасятак.
Вось гэта я называю музыка, а ня нейкае там люлі-люлі!
Сцэна тут жа нагадвае мне «Палёт над гняздом зязюлі»,
і нават званы гучаць як згаданага гіта перапеўка –
вось колькі цікавага можа адбыцца па дарозе ад псыхатэрапэўта.
*
Пастаяць, пакурыць у дажджы,
у маленькім прыватным Маконда,
паглядзець, як сутоньне бяжыць
у наўмысна падстаўлены рондаль.
Дождж ня велькі пісака пакуль:
націскае на клявішы лісьця,
і дзівацкія знакі цякуць
зноў у бездань, зь якой узяліся.
Так і ты: у каторы ўжо раз
свой архіў набіраеш начыста,
каб яшчэ трыццаць годзікаў праз
не пазнаць у сабе архівіста.
*
Усе на вёсцы – доўгажыхары:
тутэйшых жыцьцяў час цячэ памалу.
Нікому тут нічога не гарыць,
а як гарыць, дык усяму кагалу.
Хіба што пеўні з сала бесяцца,
але бяз толку: сьпіцца надта мякка.
Тут суіснуюць сонца зь месяцам,
нібыта тыгр і божае ягнятка.
Тут атакуюць сьвіранаў муры
ў застылай барацьбе трава і сена,
што зранку разьліліся па двары
зялёным морам, як вада і пена.
Пра што зьбіраўся ў горадзе пісаць,
раптоўна тут здаецца неістотным.
Хвасты вісяць – ну і няхай вісяць.
Суд з чалавецтвам адкладзі на потым.
*
Ісьляндыя ня першы раз перамагае Англію
У сямідзясятых яны бяз трэску выйгралі так званую “трасковую” вайну
Вайна была бяз стрэлаў і ўдараў нагамі
таму перамогі Ісьляндыі тады амаль не заўважылі
хаця тая была нашмат болей значнай за нейкі футбол
Ісьляндыя адарвала ў Брытаніі ладны кавалак мора
Гэта вам не Мальвіны
Аднойчы мяне параўналі з Ісьляндыяй
таму мне цяпер удвая больш прыемна
быццам і я здольны на падобныя маленькія цуды
прынамсі раз за жыцьцё
хаця ня думаю, што мне, аўтсайдэру,
удасца ў гэтым сьвеце калі-небудзь перамагчы
самога яго стваральніка
*
Аблокі лёгкія, як замець,
блакітнай мыльнаю вадой
без дакрананьня шыбы драяць
адразу ўсім, не па адной.
У горадзе – імпрэзы: госьці
прывезьлі новае стар’ё,
ім – прэса, імпрэсарыё...
Там – віскі, ўіскі, сьвіст і віст...
А я шкадую тут, на вёсцы,
што я не імпрэсіяніст.
Плзэнь
У замежным горадзе
з айчыннай мовай
пачуваесься дзіўна
«Амаль Парыж»
гаворыць па-гішпанску знаёмы бэльгіец
між іншым – архітэктар
Я не настолькі знаёмы з Парыжам
мне досыць таго, што гэта ня Прага
хаця людзі гавораць падобна
вуліцы завуцца падобна
падобныя назвы кніг у вітрынах
і ўсё-ткі гэта ня Чэхія
а апірышча каталіцкага Захаду
ў гусіцкай краіне
наагул, кожнае сапраўднае места
ёсьць самадастатковым
а таму й павінна быць незалежным ад іншых
самастойным, як усе дарослыя людзі
што ня маюць патрэбы трымацца ў статку
тут
іншыя – прыгажэйшыя – твары
іншыя – густоўнейшыя – строі
іншыя – стылёвейшыя – трамваі
іншыя – утульнейшыя – кавярні
тут у сто разоў меней
снобаў, машын, турыстаў
што напэўна ўзаемна зьвязана
калі б ня тое самае піва
я мог бы падумаць
што я ў Зальцбургу ці ў Мэцы
і я міжволі згадваю свой родны горад
нібыта найзаходнейшы горад краіны
ў якім няма нічога заходняга
апроч амаль францускае назвы
і ўсьведамляю, як ён сёньня далёка
нягледзячы на тыя ж памеры
тыя ж панэльныя мікрараёны
тых жа натхнёных правінцыялаў
такіх дарагіх майму сэрцу
прычына, вядома, не ў кілямэтрах
а як заўжды ў стагодзьдзях, умураваных
у тутэйшыя будынкі й брукаванку
якія ў нас разабралі на бастыёны
каб схавацца за імі ад жахлівага Захаду
да сёньня іх усьпяваюць
водзяць туды турыстаў
ганяюць туды піянэраў
хаця найлепей было б зраўняць іх зь зямлёю
не, усё-ткі Плзэнь зрабіла добра
убараніўшыся тады ад гусітаў
магчыма, таму тут сёньня і меней
усякай сволачы з усходу
зь іхнымі вузкімі лбамі й «шырокай душою»
ну, калі не лічыць мяне
*
На лесьвіцы ў плзэньскім панэльным доме
мяне напаткаў пах дзяцінства
паходжаньне якога я так і ня здолеў вызначыць:
ці гэта пах цётчынага дому ў Баранавічах
ці пах маласямейнага інтэрнату ў Берасьці
дзе мы жылі на пачатку васьмідзясятых
У кожным разе, гэта быў пах
нядаўна адрамантаванага будынку
дзе я адчуваў сябе дома
гэтак жа, як адчуваю сябе цяпер
у панэльным доме тваіх бацькоў
Балазе, пахі не прызнаюць дзяржаўных межаў
Спадзяюся, што нашая дачка
таксама аднойчы адчуе гэты пах
і таксама ніколі яго не забудзе
тады пазьней я змагу ёй прасьцей патлумачыць
чым ёсьць для мяне радзіма
*
Кавярня «Час»... Адна зь нямногіх,
дзе мы сядзелі ў першы год
у Празе. Стомленыя ногі
больш не маглі шукаць прыгод.
Сабе замовіўшы чагосьці,
мы марылі, як мае быць,
што ў будучым тысячагодзьдзі
усе нас будуць тут любіць.
Ды ні ражна нас не любілі,
наіўных выхадцаў з турмы –
адны самотныя кабылы,
ня менш гаротныя, як мы.
Любоў людзкая – групавая:
калі нічога не чалец,
ніхто табе не замінае
аднаасобна ашалець.
Дый не было за што любіць нас:
палохаў нашай мовы гук,
і не ўздымаўся пругкі біцэпс
ні на адной з рабочых рук.
Цяпер час іншы – і той самы,
кавярні гэтае накшталт:
бы не ўставалі з-за стала мы,
пакуль дзяўчат зьмяняўся штат.
Яны прайшлі парадам міма,
мы засталіся назіраць...
Так сутнасьць «Часу» нелюбімым
падпітым вокам лепш відаць.
*
Мая дачка падобная да маці –
маёй жа. Гэтак сама, уяўлю,
глядзела і маленькая ў Ля-Пляце
на дзіўную вакольную зямлю.
Ажно няёмка цалаваць каленкі,
купаць яе штодня ў чым сам стварыў...
Невыпадкова клопат пра маленькіх
нагадвае нам клопат пра старых.
І часам, калі сум мяне расчуліць,
упэўненая ўява ўскалыхне,
нібы я бацька ўласнае матулі,
што, можа быць, народзіць зноў мяне.
*
Месяц – пробны камень чысьціні
ранішняга неба па-над местам.
Потым рознай дробнае фігні
ў сажалку для думак панаб'ецца.
Потым час надыдзе аблачын
зь іхным ледзь бугрыстым цэлюлітам,
птушак, што сьпяваюць ні аб чым,
рэйсаў, што ўжо ўчора праляглі там.
А пакуль што неба – як карт-блянш,
можаш упісаць туды што хочаш,
толькі шансу рэдкага ня спляж
Богу за прагул паставіць прочырк.
*
На начное дзікае паляваньне
ў пракураны мой асабісты храм –
на пакемонаў! – ідуць грамадзяне
і экранамі шчоўкаюць сям і там.
Ды хто мае неба, той не збаіцца
сініх зомбі-твараў начных гуляк.
У дзясяты раз лятак-запальніца
падкурыць ня можа камусь касяк.
Анібы з вакна выпадкова выпаў,
гляджу, зьнявераны, як па-над
дакладная мапа Брытанскіх выспаў
адплывае кудысьці за далягляд.
*
Ліпень. Каштан яшчэ можа сьніць, быццам ён – лімон,
галавою калючай аб лісьце ня трэба падаць.
Глядзіш на вакольны сьвет, бы на каранацыю Халімон,
у зелені вечных дрэваў шукаеш забытую радасьць.
Зьехаць улетку з горада – навошта? Куды?
Рэшту часу дзяўчаты апранаюцца меней сэксі,
а пляж іх пазбаўляе загадкавасьці і выдае гады.
Калі вы знаўца жанчын, то вам зь места няма куды бегці.
У маім веку кожная прыгажуня – поўха, папрок:
не пасьпеўшы яшчэ прывітацца, я ўжо заслужыў расстаньне.
Гэтак формай марозіва ў сьпёку дражніць аблок:
колькі яго ні ліжы вачыма, ён не растане.
*
Залатымі зубамі цыганскага барона
зь фільмаў Кустурыцы
ўсьміхаецца кіях кукурузы
зярняты шчыльна туляцца адно да аднаго
як камяні Мачу-Пікчу
нагадваючы, што яны ня з гэтага сьвету
яны – дзеці самога Бога-Сонца
які стварыў іх з таго ж, што й людзей
хіба што больш дасканала
усё геніяльнае – простае
*
Мая парыская каханка…
Ужо адзінаццаць гадоў, Марыяна,
таму ты паклікала спаць мяне ў дом
на Сьміхаў (cамота тады паспрыяла,
і зоркі, і келіхі зь белым віном);
па-чэску ня ўмела, адно па-славацку,
хаця (за грашы) працавала ў адной
кнігарні; ты ведала: я не злавацьму,
калі ты ў той вечар ня станеш маёй,
і ўсё-ткі хацела – бадай, шкадавала,
што вунь, прападае такі генафонд,
бы той пэрыскоп пнецца з-пад пакрывала
ў трохкутніку марных амурных прыгод.
Кватэрка – уласна, абжытая кухня –
утрымвала ўсё, што прадпісваў раман,
так, каб (калі столь абадраная рухне)
знайшлі і сказалі: жыла не дарма.
Я сам у той час тусаваўся на вёсцы
і (двойчы) штодзённа сядаў у вагон,
каб зьезьдзіць да любага гораду ў госьці,
то бок у сапраўднасьці – ні да каго;
я так ссумаваўся з часоў інтэрнату
па волі, сябрах, цыгарэтах, віне,
што ў думках маліўся на праскую хату,
куды б хоць на ноч прапісалі мяне.
Але ж не пражанка, а ты, між знаёмых
сустрэтая (“новенькая”!) у той дзень,
адразу пабачыла, што я за ўломак,
і так, паміж іншым, сказала: “Хадзем”.
Ну хто ж сумняваўся, што я не адмоўлю!
Прыстойнасьць, мой шлюб і твой хлопец – фігня!
Ад шчасьця я ледзь не скуголіў на поўню
і йшоў за табой, як на бойню ягня.
Я перад табою, здаецца, укленчыў
і шчыра (па п’яні) сказаў, што такой
як ты проста гарантавана быць вечнай,
на што ты з усьмешкай махнула рукой.
Цяпер я жыву з тою вуліцай побач
(дзе ты – невядома), і, ходзячы там,
прыгадваю нашу з табой самапомач,
калісь неабходную нам, чужакам.
Пругоніцэ
Лес –
найстарэйшая вядомая людзям машына часу
між старых дрэваў той запавольваецца
нібы баіцца задалёка заходзіць
па незнаёмай яму сьцежцы сучаснасьці
Сажалка водбліскам вечаровых праменяў
казыча брушка вярбе
Міма праходзіць русявая дзяўчына
з такой жа, як у вярбы, фрызурай
Вушы казулі трымцяць
як крылы мятліка ў ветры
Хвастаты самалёт плыве па вадзе
доўгім белым вужакам
Побач застыў мёртвы ставок:
халадзец зь нерухомымі чырвонымі рыбамі
Паспрабуй іх ухапіць – і пераканаесься,
што яны – таксама толькі прывіды
Няма нічога лепшага, як сядзець
пасярэдзіне амаль бязьлюднага княскага парку
ў замкавай прыбіральні
ўсяго за восемдзесят крон
у самым цэнтры сваёй самоты, свайго да-зайну
і адчуваць сябе прынамсі часовым
гаспадаром свайго існаваньня
*
Не мадэрато і ня туцьці –
пачуцьці
таго, хто чуе, застаюцца
на стужцы.
І лябірынтам потым здасца
сьлед пальца,
што ў глянцы часу, нібы ў пастцы
застаўся.
36-ы Ўсясьветны Кангрэс Паэтаў
14:00 – procházka s průvodci Prahou
16:00 – příchod na přístaviště (dle instrukcí guestservisu)
16:00 – 19:30 – vyhlídková plavba po Vltavě, večeře formou bufetu, hudba – francouzské šansony
20:00 – Program hosté PEN a WCP: Kavárna Řetězová – autorské čtení v češtině a angličtině
(з праграмы)
Увечары першага сапраўднага дня восені
я пайшоў паглядзець не на вулічнае шоў
з назвай «Займей іншы досьвед места»
а на 36-ы Ўсясьветны Кангрэс Паэтаў
які сёлета воляю лёсу й ПЭН-клюбу прымае Прага
Я ў жыцьці ня чуў пра папярэднія 35 кангрэсаў
Зрэшты, калі свае кангрэсы маюць і філятэлісты,
дык чаму б іх ня мець паэтам?
Кангрэс паводле чыстага супадзеньня адбываўся там жа
дзе я два гады таму ладзіў прэзэнтацыю
сваёй апошняй паэтычнай кніжкі
На мяне тады прыйшло чалавек шэсьць
і я ўважаў гэта за вялікі посьпех
Як і тады, і сёньня я прыбыў на месца правядзеньня
аднаго з паэтычных кангрэсавых мерапрыемстваў першы
бо мне было дужа цікава зірнуць на сапраўдных паэтаў
усясьветнага маштабу
я ж ніколі раней іх ня бачыў
і ніводнага зь іх раней не чытаў
Не пасьпеў я рассмакаваць першы келіх віна
як у кавярню пачалі невялікімі пачкамі заходзіць паэты
ўперамешку з паэтэсамі
Удзельнікаў кангрэсу было лёгка пазнаць паводле
фотаапаратаў, пэнсійнага веку
і вісюлек на шыях, дзякуючы якім паэты нагадвалі
статак дыплямаваных бараноў
або гурток піянэраў, якіх прывезьлі на экскурсію
ў незнаёмы горад
усяго за шасьцьсот пяцьдзясят даляраў
і дваццаць пяць паэтычных радкоў
менавіта гэты сьціплы ўнёсак
быў умовай удзелу ў трыццаць шостым
Усясьветным кангрэсе паэтаў
прысьвечаным Яраславу Сайфэрту
Сярод паэтаў былі
адзін тайванец
двое індусаў
дваццаць славакаў
адзін прафэсар літаратуры з Оксфарду
й адна будучая ляўрэатка Нобэлеўскай прэміі
з Даніі
Усяго роўна столькі
каб удзельнікі кангрэсу дасканала запоўнілі
адведзенае пад мерапрыемства скляпеньне
Потым было чытаньне
ірляндзкі прафэсар з Оксфарду чытаў вершы
ня больш паэтычныя за гэты
хіба крышку больш сьмешныя
ў сваёй наіўнай прастэчы
Нічога я зь іх не даведаўся
прафэсар пісаў пра мінуўшчыну
тым часам мяне цікавіла
як ён адчувае сябе
тут і цяпер
ведаючы
што самае позьняе праз дваццаць гадоў яго ня будзе на сьвеце
і ці не шкадуе жыцьця змарнаванага на паэзію
Але ніхто з паэтаў як выглядала нічога не шкадаваў
наагул паэты адчувалі сябе
на 36-м Усясьветным кангрэсе паэтаў як дома
нічога ім не бракавала
яны весела пахіхіквалі, паляпвалі адно аднаго па плячах
пасёрбвалі віно ці піва
і нічым на першы погляд не адрозьніваліся ад звычайных турыстаў
Дык вось якая яна
ўсясьветная паэтычная слава
падумаў я, седзячы пры барнай стойцы адзін
бы калісьці ў Ругене ў чаканьні парому:
няўдзельнік усясьветнага кангрэсу паэтаў
і пры гэтым па-свойму адзін зь іх
нават болей – такі ж, як яны
я дапіў келіх
дакурыў цыгарэту
і сышоў
пакінуўшы ў попельніцы памяты пусты пачак
як той прафэсар Mori-Arti
літару «М» з чатырох шабель
