-Ой, а вы ужэ запісываеце? Можэт, не нада? А, для прэміі… Ну, тагда другое дзела… Тагда я вам сійчас всё раскажу… Толька імені маево не называйце, а то міня за эта дома уб’ют… Не пішыце, што міня завут Ларыса Нікалаеўна Растрапенька, па мужу Іванова, семдзесят трэцява года раждзенія… Міня ведзь вся дзерэвня знает, мала лі чаво…
Сійчас раскажу, толька успакоюсь, а то сьлегка разьнервнічалась… Усё как на духу… Как я дашла да этай жызьні… Пакацілась, можна сказаць, па наклоннай плоскасьці… (Малчыт.) А ведзь в школе харашо учылась… Смышлёная такая дзевачка была… Пушкіна наізусьць ізучала… “Ва дні самненій, ва дні цягасных раздумій…” Давно эта была, ужэ не помню. В піанерах кстаці тожэ самай акціўнай была. Цьвяты к памятніку Леніна насіла. Гавару маме – мама, хто эта? А мама гаварыт: дочка, эта Ленін. Как мы тагда ва ўсё верылі! Я напрымер дажэ верыла, што памідоры на дзераве растут. Патом ужэ поняла, што жызьнь намнога слажнее…
Очэнь ціпер есьлі чэсна жалею, што тагда ево встрэціла. Хаця ну разьве можна пра любоў жалець? Эта жэ грэх… Мне он сразу панравілся. Глаза такіе сьветлые, умные, как у нашай сабакі… Сабаку Палкан звалі… Очэнь была такая прыветлівая, усё мне газету ў зубах прынасіла… Застралілі мы кстаці Палкана, кагда жраць была нечава – я тагда всю ноч праплакала… Дажэ есьць ево не магла… Палкан был мая лучшая падруга ў дзетстве… А мама мне гаварыт: еш Палкашачку, іначэ памрош. А сама плачэт і пальчыкі пры этам аблізывает… Вот такой мне пачэму-та мама наўсягда і запомнілась…
Вот і с Колей так жа была. Он мне тожэ наўсягда запомнілся. Мы ваапшчэ-та случайна встрэцілісь. На астаноўке аўтобуса. Он падашол ка мне і гаварыт: Дзевушка, родненькая, у вас закурыць не найдзёцца? А то меня толька із зоны выпусьцілі, поезд мой на родзіну ушол, начаваць негдзе… А я вот заехал в сталіцу цырк пасматрэць – всегда мечтал цырк настаяшчый увідзець… Я тагда сразу поняла, што он раманцік і ваапшчэ харошый чалавек, пусьць дажэ на зоне сідзел… Мала лі каво на зону сажают… Мой дзедушка тожэ ў Гулаге был, ахраньнікам – гаварыл, столька там харошых людзей ахранял, асобенна жэншчын… Я і гавару Коле, как сійчас помню: ну тагда пайдзёмце ка мне начэваць в абшчэжыціе… Мы жэ людзі такія прастыя, дзеравенскія, нікаму ні ў чом не атказываем… Цем более ў це ўрэмена… Ну што падзелаеш, маладая саўсем была, даверчывая… Што з таво, што вучылась у інстытуце… (Малчыт.)
Я этава нікаму ешчо нікагда не гаварыла, а вот вам скажу чэсна – еслі бы мы тагда з Коляй не выпілі, то ўся жызьнь пашла бы с другім і па-другому. Кто знает, што бы ешчо магло палучыцца... Но сійчас ужэ пра эта поздна думаць, праўда? Тагда нада была думаць. А мне тагда думаць была некагда, у міня была столька ўсякай абшчэсьцьвеннай работы – і выбары, і суботнікі, і ўстрэчы зь вецеранамі вайны… Чаво ані мне тагда толька ні панарасказывалі… Но эта сійчас не главнае. Главнае, што мы з Колей сразу палюбілі друг друга. Ну можэт і не сразу, румачкі посьле трэцяй – но любоў у нас была самая настаяшчая. Я патом ужэ нікагда такой любві не імела. Ат, што гаварыць… (Плачэт.)
Я тагда ужэ берэменная была… Залецела с аднім прэпадавацелем, а ево патом как-та сразу уволілі… Очэнь я ево любіла, очэнь… Всё нікак ему прасьціць не магла… Дажэ самаубійствам хацела пакончыць – лягла на трамвайныя рэльсы… Ну саўсем как Анна Карэніна у Булгакава… А мне гаварат: дзевушка, зачэм вы так рана хаціце із жызьні уйці? Сталіна на вас нет! Эта праўда: каво толька на мне не была, а вот Сталіна как-та – нет… Но вы лучшэ этава не пішыце, а то падумают пра міня неізвестна што… Вопшчэм міня тагда аткачалі, таблеткамі атпаілі ўсякімі – я жэ ім не сказала, што рабёначка жду… Стыдна была… Аткуда жа мне была знаць, што он ат этава дзебілам радзіцца… У нас жа на дзерэвне секса нікагда не была… (Плачэт.)
Доктар такой харошый был, опытный, із Масквы. Гаварыл мне: Дзевушка, у этам мірэ памерэць не трудна. Зьдзелаць жызьнь значыцельна трудней. Шутнік такой. Очэнь мне памог псіхалагічэскі. Гаварыл: не бойцесь, вот мы вас выпішам, вы выйдзеце і сразу ўлюбіцесь. Я тагда ему не верыла – а он как в воду сматрэл… Напішыце пажалуста, што я яму очэнь за ўсё благадарна. Он как прачытает, сразу міня ўспомніт і сам паймёт, што я імею ўвіду.
Да сегодняшнява дня не магу паняць, как я тагда смагла так сразу Коле аддацца. Была в нём што-та такое неатразімае. А ва мне пры этам ужэ рабёначак прападавацеля шавялілся. Вот как паняць, што в жызьні важнее? Как разабрацца в сваіх чуўствах? Вот вы пісацель, усё знаеце – сколька, вы думаеце, в чалавеке памешчаецца чалавек? Вот і мне інцірэсна была… І я сразу паняла, што з Колей у нас – усё не проста так… Жаль, што он умер так рана… А такой харошый ацец был… Дажа піць бросіл… Дзенег у нас праўда ўсё адно не была, але мы тагда пра дзеньгі не думалі, мы кніжкі чыталі. Класіку ў аснаўном – Тарзана, Эмануэль, Анжаліку і другіх пісацелей... Эці кніжкі нам очэнь жыць памагалі. А дзенег мы з Колей вапшчэ нікагда не відзелі, мне кагда іх паказалі, я чуць с ума не сашла – аказываецца, ані не зелёные, а маленькіе такіе, са зьвірушкамі! А мне Коля расказывал, што дзеньгі бывают толька амерыканскіе… Тагда как пісацелей у ніх там саўсем нет…
Нікагда сібе не прашчу, што не уберэгла сваево Колю. Пашол, бядняга, людзям на пажары памагаць вешчы вынасіць, яво шкафам і прыдушыла… Я ему да пасьледнева дня не гаварыла, што Васенька наш не яво… Жалка была. А патом он перад самай сьмерцю мне ўдруг нахаміл і курвай абазвал, ну я і сказала. Он пачэму-та так абрадавался… І после этава сразу умер. У міня на руках. Дажэ яблака не дакушал. Дура я, усю нашу любоў іспорціла… Зачэм я эта ему сказала… Пусьць бы лучшэ дальшэ мучался, можэт, дольшэ бы жыл… Я жа вот усю жызьнь с Васенькай мучаюсь, і нічаво…
А ў то утра я в абшчэжыціі прасыпаюсь – і не магу паняць: што с намі всемі праісходзіт? Все саседзі куда-та бегут, дверамі хлопают – я думала, што вайна началась! Мне ведзь пра неё ешчо бабушка расказывала. Кагда немцы прышлі, ані точна так жа ўсех у Германію выганялі. Выбегаю ў начнушцы ў карыдор – а там ужас тварыцца… Дзеўчонкі некатарые плачут, крычат: “Халява, прыйдзі!”, воласы на сібе рвут – всю ноч к экзамену гатовілісь… Я чуць тагда Васеньку не пацірала… Ведзь я жэ с эцім Колей савсем нічэво не выучыла! Так улюблена была… І галава баліт па-страшнаму, і ташніт… Я ужэ думала, што у міня лучавая балезьнь, как у папы… (Долга малчыт.) Я жа ведзь доч ваеннава… (Закрывает ліцо рукамі.)
(Некатарае ўрэмя п’ём чай із самавара і гаварым а другом самаварэ.)
Прыхаджу я тагда на этат экзамен, саўсем нічаво не знаю – но ўсё раўно надзеюсь, што здам, чуўствую, што Коліна любоў меня ізнутры паддзержывает, што мне ціпер нікакой білет не страшэн. А прападавацільніца новая у нас очэнь злая была, начытаная, у нас в дзерэўне такой за пяць мінут бы ўсе ногі пераламалі, штоб не выпендрывалась… Смотрыт на меня такімі ачкамі безжаластнымі, как в кіно пра Шцірліца… Не панімаю – аткуда в людзях бероцца столька ненавісьці? Эта патом я узнала, што у неё сын у Аўганістане пагіб, прычом у самы пасьледні дзень вывада войск, наркоцікамі атравіўся, а тагда жэ я ні пра што не дагадывалась…
Ана смотрыт на міня і гаварыт: Цяніце білет. А у меня ужэ сіл нет дажэ руку працянуць. Ну, как-та працянула, сама не знаю как, сматру, а там напісана: “Абломаў”. Я сразу пачуўствавала недобрае. Чуць в обмарак не упала. Бывают у жызьні такія маменты, кагда перад вамі ўнязапна адкрываецца будушчае… А прошлае – наабарот закрываецца. І ведзь чытала я кагда-та пра этава Абломава, но вспомніць ну саўсем нічаво не магу, ды і не да Абломава мне, міня ў абшчаге Коля ждзёт, рабёнак у жываце капашыцца… І тагда вот я падумала: “Госпадзі, ну гдзе жэ ты ў такой рашаюшчы мамент? Пачаму цібя нет? Неужэлі цібе трудна была падкінуць мне ўместа Абломава напрымер Чапаева? Я жа пра ніво ўсё ў кіно відзела…” Какое жэ кіно душэўнае ў савецкіе ўрэмена снімалі, такова ужэ цяпер не сьнімут… Ізмельчала эпоха, людзі сталі какіе-та саўсем бездухоўные, всё за дзеньгамі бегают… (Плачэт.)
Ну вот, прыходзіт мая очэрэдзь атвечаць пра Абломава, а я этай кікімары і гавару па-чэснаму, как меня бацюшка в цэркві ешчо пры камунізьме учыл: так і так, гавару, пра этава героя гражданскай вайны мне нічэво неізвестна, давайце я вам лучшэ раскажу пра Чапаева ілі пра Будзённава, а ешчо лучшэ – пра Мерэсьева. Эта был настаяшчый чалавек, а не какой-та там Абломаў. У нево ногі атарвала, саўсем как у маево дзядзі, а он пры этам ешчо цэлых две недзелі поўзаў, эта я пра дзядзю гавару… Вайдзіце, гавару прападавацільніцэ, в маё палажэніе… Думала, ана паймёт намёк, ана жэ інцелігенцыя…
Увы, прападавацільніца нічэво не поняла і упёрлась на сваём – хоць апяць на трамвайныя рэльсы лажысь… Гдзе жэ ей была паняць, што мне этат её Абломаў сійчас всю жызьнь перэвернёт! Ана жэ прывыкла па кніжкам жыць, а не па совесьці… Што мне была дзелаць? Ну, я расплакалась. Я жэ чарнобыльская. У меня і дзед Берлін штурмавал, расказывал, как ево гітлер-югендаўцы дапрашывалі… Он ім тагда нічэво не сказал – п’ян был в сьцельку… Я как пра дзеда ўспомніла, удруг сразу плакаць пірастала і взяла сібя в рукі. Стыдна стала: ведзь людзі вайну прашлі – а я што, перад какім-та экзаменам спасавала? Нет, у чалавека далжно быць дастоінства. Как у дзеда, у Колі, у прападавацеля. Но лучшэ ўсего как у Колі. Как вы шчытаеце, правільна я гавару ілі нет? Можэт быць і нет. Пусьць меня судзіт тот, кто шчытает, што імеет на эта права. (Малчыт.)
В обшчэм, я встала тагда, білет у морду прападавацільніцэ кінула і ушла. Большэ в інсьцітут так нікагда і не вернулась. Сійчас, канешна, жалею… Магла бы жыць в Мінске, можэт, тожэ бы стала пісацельніцай… Но в тот мамент любоў ва мне вастаржэствавала. І тагда мне стала ясна, што кніжкі жызьні не научат. Ні пра Абломава, ні дажэ пра Мерэсьева. Чалавек в этай жызьні всё сам перажыць должэн. Как все нармальные русскіе людзі. Без какой-та пастароньняй помашчы. Асобенна жэншчына. Так там в сваей кніжке всем ат міня і перадайце.
