Спеў баявых калясніц
(兵车行)
Стукаюць-грукаюць калясніцы,
Фыркаюць, гучна гігочуць коні,
Рэкруты ў поўным рыштунку сёння,
Родныя з імі бягуць развітацца –
Знік мост Сяньян* сярод пылу, і стогне
Люд, і ўхапіць за апратку імкнецца –
Плач б’ецца ў хмары, ў нябёсаў бяздонне,
Побач у рэкрута нехта пытае:
Што тут? Адказ: гэта часта бывае.
Хлопцаў, якім было год па пятнаццаць,
Выслалі рэкі* ахоўваць на поўнач.
Тых, каму сорак, паслалі на захад –
Землі ўрабляць. Як мы рушылі з дому,
Нам на галовы павязкі ўскладалі
Людзі старыя. Калі мы, сівыя,
Зноў у свой родны куток прыбывалі,
Нас на мяжу адпраўлялі нанова:
Рэкамі кроў там ліецца, й бясконца
Край пашыраць імператар гатовы.
Бачыў ты дзвесце правінцый на ўсходзе
Ханьскай дзяржавы, дзе ў тысячах вёсак
Цёрн і ажыны адны? Хоць нямала кабетак,
Дужых, што рады даюць і з матыкай, і з плугам –
Нешта расце, ды запушчаны ўсё-ткі палетак.
Вось жа, мы, Цыня* жаўнеры, трывалыя ў бітвах –
Нас, як бязмоўных сабак, куранятак ці дзетак,
Гоняць туды. Што ж, старэйшы спытацца ў нас можа:
Хіба жаўнеру дазволена скардзіцца гэтак?
Гэтай зімою таксама ад захаду рушыць
Войска ўздоўж горнай грады. Пра падаткі і дбае
Ўлада адно. Як сплаціць іх, ніхто з нас не знае.
Ведаем: з хлопцамі ў сем’ях цяпер цяжкавата –
Лепей нашмат, як да шлюбу гатовы дзяўчаты:
Іх за суседзяў магчыма аддаць. А сыны нашы ў травах
Недзе палеглі. Ці бачылі вы: каля межаў Цінхая*
Безліч парэшткаў сатлела? Хто іх пахавае?
Даўнія душы рыдаюць у крыўдзе няспынна, ды сціпла.
Дождж у цямноце лагодзіць іх голас ахрыплы.
Каля 751
Сяньян – мост недалёка ад старажытнага горада Чан-ань
...рэкі – Хуанхэ з прытокамі
Цынь – старажытнае царства, сталіцай якога быў Чан-ань
Цінхай – мясціна на мяжы з Тыбетам
Уздыхі асенняга дажджу (1)
(秋雨叹三首, 一)
Пад асеннім дажджом
травы вянуць і адміраюць.
Пад драбінамі ка́сіі*
колер свяжэйшы яшчэ.
Лісце зеленню сцёблы,
як пёрамі, ахінае,
І манетамі з золата
кветак зіхоткасць пячэ.
Ледзяныя вятры
проста ў твар табе сталі шугаць,
Я ж баюся: не ў змозе
ты будзеш такое трываць.
Над табою вучоны
паддаўся сваёй сівізне:
Водар толькі ўдыхае
і плача – як вецер дыхне.
754
Касія – расліна сям'і бабовых; іншая назва – «сэна»
Уздыхі асенняга дажджу (2)
(秋雨叹三首, 二)
Восенню вецер магутны
дзьме і ліе дождж абложны.
Моры чатыры й восем
пустэльняў накрыла хмара.
Як тут пазнаеш: ці коні,
ці то валы там у пары?
Глейкую Цзін ад празрыстай
Вэй* і адрозніць няможна.
Жыта даўно пераспела,
стаіць пачарнелае проса.
Ў гаспадароў ды іх жонак
меней і меней надзей.
Рысу вядро на базары
каштуе шаўковае коўдры,
Пакупнікам з прадаўцамі
гандаль ідзе ўсё цяжэй.
754
Вэй — рака Вэйхэ, Цзін (Цзінхэ) – яе прыток.
Уздыхі асенняга дажджу (3)
(秋雨叹三首, 三)
У Чан-ані* вучонага ў беднай
ніхто не заўважыць апратцы:
Ён прывык цэлы дзень
у сваім куточку хавацца.
Цяжка выйсці старому на волю,
бо наўкола так шмат пустазелля,
А вось дзецям, хоць вецер, хоць зліва –
толькі ў радасць сабе забаўляцца.
Шамаценне дажджу
надыход халадоў набліжае,
І гусям узлятаць
вага крылаў перашкаджае.
Гэтай восенню нам
сонца ўбачыць і не давялося.
Калі ж гразь пазнікае
ды зробіцца глеба сухая?
754
Чан-ань – сталіца некалькіх дзяржаў у гісторыі Кітая, пэўны час (у 8-м стагоддзі) самы буйны горад у свеце. Цяпер на яго месцы знаходзіцца горад Сіань (правінцыя Шэньсі).
Гляджу на снег
(对雪)
Пасля жорсткай бітвы ўсюды
рыдаюць новыя духі,
Увесь у турботах розных,
мужчына смуткуе стары.
Абрыўкі аблокаў у небе
паменшалі ў час сутоння,
А снег, што віруе ў высі,
раскідваюць вятры.
Чарпак адкінуты ўпрочкі,
няма зялёнага ў кубку,
Агмень выглядае, быццам
яшчэ агонь выдае.
І ні прайсці, ні праехаць
да вёскі блізкае нават,
Журботны сяджу, не ў змозе
разгортваць кніжкі свае.
756
Увесну гляджу ўдалеч
(春望)
Сталіца ў руінах,
ды цэлыя горы і рэкі,
У горадзе дрэвы
гусцеюць і цесна траве.
А ў думках пра гора
я слёзы лію на кветкі,
Мне цяжка ў самоце,
лёт птахаў мне сэрца рве.
Тры месяцы запар –
задоўжылася вайна,
За вестачку з дому
аддаў бы манет гару.
Валоссе радзее,
няўмольная сівізна,
Як шпільку прыладзіць*,
я розумy не дабяру.
757
Як шпільку прыладзіць... – тагачасныя кітайскія службоўцы мусілі заколваць валасы шпількай.
Вёска Цянь (2)
(羌村, 二)
Я ўжо немалады,
а толькі што дамоў вярнуўся,
Ды радасці ўва мне
яшчэ пакуль што мала надта.
Сынок мой тут як тут,
з калень маіх не хоча злазіць:
Баіцца, што яго
надоўга зноў пакіне тата.
Прыпамінаю я,
як мы шукалі ахалоды,
Праз голле да стаўка
як прабіраліся заўзята.
Паўночны вецер дзьме,
яго так адчуваеш подых,
А клопату ў мяне,
як і калісьці, мнагавата.
Парадуюся хоць,
што сёлета ўрадзіла проса,
Струмень яго цячэ,
і выглядае ён багата.
Мне будзе цэлы год, чаго
і выпіць, і як след пад’есці –
Хоць пры канцы жыцця мяне
усё ж мая суцешыць хата.
757
Звілістая рака (1)
(曲江二首, 一)
Квет аблятае, і з кожным пялёсткам
робіцца меншай вясна,
З сумам гляджу я на тысячы кропак,
што мітусяцца пад ветрам.
Я назіраю апошнія рухі,
вочы ад іх не адводжу
І ўжо не здольны паднесці да вуснаў,
колькі мне трэба, віна.
Спраўна гняздо ля надрэчнай хаціны
зладзілі ўжо зімародкі,
Адзінарогі высока залеглі,
дзе спрэс магілы відны.
Вывучыш свет і шукацьмеш уцехі –
толькі хіба ж яна ў пастках
Той мімалётнае славы? Навошта
трэба, папраўдзе, яны?
Каля 758
Звілістая рака (2)
(曲江二首, 二)
Вяртаюся штодня з суду –
ідзе ў заклад халат вясновы,
Штодня прыходжу да ракі,
неверагодна моцна п’яны.
Ва ўсіх на рынку гандляроў
я на віно набраў пазыкаў.
Мужчыну семдзесят пражыць
між нас заўжды нязвыкла, нова.
Я разглядаю матылькоў:
яны занурваюцца ў краскі,
Стракозаў коўзанне, яны –
як плямкі на вадзе дрыготкай.
Вясне пагоднай я кажу:
уцехі – нашы абавязкі,
Каб толькі іх не абмінуць
у хвілі гэтакай кароткай.
Каля 758
Начую ў келлі манаха Цзаня
(宿赞公房)
Як жа вы з алавяным кійком,
Цзань, патрапілі ажна сюды?
Вецер восеньскі злосна
паўсюды скавыча і вые.
Пад дажджом хрызантэмаў кусты
ў садзе вянуць разлеглым тваім,
Прымарозіла трохі –
і лотасы ўжо нежывыя.
Толькі нават у высылцы вы
хіба здрадзіце веры сваёй?
Хоць пустэча навокал,
ды чань* толькі праўду адкрые.
За размовамі шчырымі тут
разам з вамі мы ноч прасядзім,
І лунтоўская* поўня
засведчыць нам гутаркі тыя.
759
Чань – буддысцкая школа (яп. дзэн)
Лунтоў – мясцовасць у правінцыі Сычуань
Развітваючыся з манахам Цзанем
(别赞上人)
Ва ўсходнім кірунку
цякуць сотні рэк без супынку,
Вандроўцы таксама
ідуць у патоку людскім.
Жыццё маё горкім
заўсёды было, беспрытульным.
Калі ж давядзецца
мне ўрэшце развітвацца з ім?
Будысцкае веры
прыхільніку, Цзаню-манаху,
Ў выгнанне прыйшлося
з Чан-ані на захад ісці.
У стоме ад гэтай
зямной рэчаіснасці бруднай,
Жыве ён, і бачыш:
ён шмат перажыў у жыцці.
Уранні трымае
ў руцэ ён галінку вярбіны*,
Імкнуцца з вільготнай
зямлі ўжо й бабы́ прарасці*.
Істота людская
ў няспынным, як воблака, руху,
Ці поўнач, ці поўдзень –
хіба межы знойдуцца ёй?
Я даўняга сябра
спаткаў на абшарах чужыны,
Шчаслівы я – ў вершах
даць волю пачуццям жывым.
Нябёсы даўжэюць,
халодная цвердзь перавалаў,
А мне ў канцы года
і голадна, й сцюжна зусім.
Дзьме вецер з пустэльні,
ў рыззі гаспадарыць маім.
Я ехаць гатовы
на досвітку, ранняй парой.
Заржаў конь: успомніў
пра стайню старую, між тым,
Вярнуўшыся, птахі
стуліліся ў крыллі сваім.
Мясціны, дзе людзі
збіраліся разам, перш чым
Расстацца, цяпер
пад кустоўем калючым, густым.
Ці тут, ці сышоўшы,
мы здольныя здзейсніць нямала,
І ўважліва ў вочы
адному адзін мы глядзім.
759
...галінку вярбіны – паводле кітайскага звычаю, на развітанне ламаюць галінку вярбы
...ўжо й бабы́ прарасці – намёк на тое, што з моманту апошняй сустрэчы сяброў прайшлі два гады
Думаючы пра Лі Бо на ўскрайку нябёсаў
(天末怀李白)
На ўскрайку нябёсаў
мяне ветрам так праняло.
А што ў думках мае
спадар мой шляхетны?
Калі дзікай гусі
пачуюцца крыкі?
У рэках, азёрах
нямала вады прыбыло.
Паэтам сапраўдным
зайздросцяць, не любяць.
Злых дэманаў цешаць
людскія памылкі і зло –.
Зваротам не грэбуй
да душ заблукалых
І кінь свае вершы
у воды глыбокай Міло*.
759
Лі Бо (701-762) – знакаміты кітайскі паэт-даос, сябар Ду Фу.
Міло – рака, у якую кінуўся паэт Цюй Юань (ІІІ ст. да н. э.) пасля таго, як трапіў у няласку да імператара.
Самотная хаціна
(一室)
Далёка ад радзімы
стаіць мая хаціна,
У небе свеціць сонца
над рэдкай баравінай.
І наганяе смутак
памежных флейтаў гранне,
Гляджу самотна: лодкі
плывуць уздоўж цясніны.
Край Ба і Шу* няродны,
і я так шмат хварэю,
Калі ж змагу вярнуцца
ў Цзінь Мунь, сваю айчыну?
Мне там так добра будзе,
як у сябе Ван Цаню* –
Што каля горнай студні
след па сабе пакінуў.
761
Ба і Шу – царствы, якія ў першыя стагоддзі н. э. існавалі на тэрыторыі цяперашняй правінцыі Сычуань.
Ван Цань (177–212) – паэт і вучоны, зямляк Ду Фу.
* * *
(两个黄鹂鸣翠柳…)
Дзве івалгі чарнагаловыя
шчабечуць, дзе поўна вербаў-смарагдаў,
А чаплі белаю чародкаю
ў нябёсаў гожы блакіт паплылі.
З вакна я тысячагадовыя
снягі разглядаю Заходніх градаў.
Прычал убачыў з лодкаю,
што прыбыла з-за тысячаў лі.
Каля 764
Асеннія роздумы (8)
(秋兴八首, 八)
Мясціна Кунь-у, рака Юйсу –
віецца ў гарах пакручасты шлях,
Паўночны схіл у гары Цзыгэ –
вядзе да Мэйпі дарогі працяг,
Рыс пахкі яшчэ не здзяўблі чыюкі:
зярняткі ляжаць паўсюль далавах,
Блакітны утун*, і старое гняздо
ад колішніх феніксаў на суках.
З красунямі разам збіраў я смарагд
раслінаў і з імі размовы вёў,
З сябрамі бяссмертнымі ў човен сядаў
і вечара нас паглынаў прасцяг.
Я пэндзлем шматколерным часта сваім
прыроды сутво падправіць хацеў;
Цяпер, пасівелы, удалеч гляджу,
спяваю, панікшы, свой скрушны спеў.
766
Усе згаданыя ў вершы геаграфічныя рэаліі (мясцовасць Кунь-у, горная рэчка Юйсу, пік Цзыгэ горнага хрыбта Чжуннань, возера Мэйпі) знаходзіліся на поўдзень ад сталіцы ў межах велізарнага імператарскага парку.
Утун – міфічнае дрэва, на якім жыве птушка-фенікс.
Заглыбіўшыся ў думкі
(漫成)
Месяц побач лагодна
адбіваецца ў ціхай рацэ,
Час прыйшоў трэцяй варты*,
святло ад ліхтарні ўбаку.
Чаплі мірна заснулі,
скруціўшыся там, на пяску,
Чую: скокнула рыба
і зноўку нырнула ў раку.
766
Час трэцяй варты – час каля паўночы.
Самотная дзікая гусь
(孤雁)
Самотная дзікая гусь
не можа ні піць, ні есці,
Згубіўшы свой родны гурт,
то ўгору ляціць, то ўніз,
Хто ўспомніць пра гэты цень,
што беспрытульна лунае
Пад параванам аблок,
які над зямлёй навіс?
Глядзіць птушка ўдалячынь
і нешта бачыць, здаецца,
І чуе нібыта ўсё
ў журбоце сваёй яна,
Але качак дзікі збой
з’яўляецца – й заглушае
Птушыны трывожны крык
бязладная гамана.
Прыгожая жанчына
(佳人)
Няма ў яе веку жанчын
прыгажэйшых нідзе
Ад той, што самотна
ў даліне пустой
Жыве і мне кажа:
яна была з добрай сям’і,
Што знішчана ў прах
неадольнай бядой.
Даўней яна страціла
раптам абодвух братоў,
Калі Гуаньчжун*
руйнаваўся вайной:
Пасады высокія
не памаглі ім ніяк
Ратунак знайсці
ад навалы ліхой –
Яна шматпакутнай сям’і
не знайшла і слядоў,
Патух той агеньчык
надзеі слабой
А муж у яе быў
залётнік пусты, ветрагон:
Уцёк неўзабаве пасля
да другой.
Мімозы пад поцемкі
згортваюць квецень сваю,
Але ж мандарын любіць
спаць не з адной:
Ён толькі і бачыць
што ўсмешкі чарговых нявест,
І што яму ўсхліпванні
жонкі сваёй?
Чысцюткая ўвесну
крыніца ў гарах, ды яна,
Чым сыдзеш ніжэй
не бывае такой.
Жанчына чакае служанку,
што колькі пярлін
Панесла прадаць:
пад дзіравай страхой
Няможна ўжо й жыць,
кіпарысу насенне ў руцэ,*
Не дбае пра кветкі
ў фрызуры густой.
Халодна, самотна
стаіць ля бамбука яна
Ў блакітным халаце
сутоннай парой.
Гуаньчжун – з часоў дынастыі Цін назва цэнтральнага рэгіёна Кітайскай імперыі.
...кіпарысу насенне ў руцэ – насенне кіпарысу ў тыя часы ратавала кітайцаў ад галоднай смерці.
