Праз астылы попел шматлікіх зімаў чэрвеньскі сквэр, зьмешчаны дзесьці далёка на вэктары часу, здаецца раем. Пераборлівы, няпэўны позірк памяці бессаромна пазбаўляецца дэталяў, але пакідае тое, што вырашыў захаваць сабе назаўжды: лавачкі вакол пляцоўкі зь невялікай сцэнай; старыя дрэвы з маладой лістотай, што фільтруе высокае сонца да дробных кружочкаў на бруку; і вечнае цёплае лета; і вось ты ўжо там, сядзіш на лаўцы з кімсьці, зацертым памяццю, і глядзіш, як на частку прыроды, на суседнюю кампанію. І нібыта ўсе табе знаёмыя, але бачыш ты толькі яго.
Вышэйшы на галаву ад усіх (зноўку жарты памяці), ён, ня ведаючы пра віжаваньне, паказвае табе аблічча то ў профіль, то ў тры чвэрці; і гэтага дастаткова, каб запомніць яго і вылучаць пры кожнай выпадковай сустрэчы ў горадзе – вялікім, але не занадта.
Ён высокі, смугласкуры, дваццацігадовы, танканосы і чорнавалосы; і, здаецца, тады ўжо адпусьціў бародку-эспаньёлку. Яго ўсе ведаюць: гэта Хатаб, музыкант. Ачольвае ўласны музычны гурт і грае на гітары. (Няма падставаў вінаваціць маму Хатаба ў злачыннай сувязі зь іншаверцам: яна, верагодна, і не здагадваецца, што яе Васілёчак ці Андрэйка адгукаецца на мусульманскую мянушку).
Хай бы тое лета было вечным! Ён стаіць, даўгавалосы музыкант, славуты на ўвесь Гомель, п’е піва, і кожны побач – найлепшы сябар; усе дзяўчыны млеюць пад ягоным позіркам, запраўляюць пасмачкі валасоў за вуха і сьмяюцца з кожнага жарту. Увечары – рэпэтыцыя, музыка – усё сур’ёзна; і хутка – ня заўтра, то пасьлязаўтра – накрые яго непазьбежная слава, бо іначай – ніяк. Дзевяностыя нарэшце сканчаюцца, і неўзабаве мае пачацца новае жыцьцё; але пакуль што хай не пачынаецца; хай доўжыцца лета – але, безумоўна, ніякае лета ў Беларусі доўга не трывае.
* * *
А вось і жнівень. Ідзеш ад сяброў зь Мельнікавага лугу ў цэнтр гораду ды зразаеш вялікі рог па маршруце, вядомым толькі сапраўдным гарадзкім: тут чыгунка ідзе да рачнога порту. Вузкі тунэль між платоў і муроў; тут дзядоўнік і палын вымахалі за лета вышэй за тваю галаву, на мурох змагаюцца хмель і дзікі вінаград, шпалы пахнуць мазутам; а насустрач табе па рэйках – кампанія патлатых з гітарамі. І Хатаб разам зь імі, але не адзін: ён трымае за руку дзяўчыну. Бачыш іх і думаеш: о божа. Чаму яна?
Гэта не дзяўчына. Гэта моль зь бясколерным тварам і шэрымі валасамі; абвядзі яе позіркам хоць двойчы, хоць тройчы – і ўсё адно ня знойдзеш, за што зачапіцца. Мела б яна даўгія ногі, дапусьцім (не – яна Хатабу ледзь сягае да пляча), ці трэці памер вядома чаго – можна было б зразумець крыніцу палкай жарсьці; але няма нічога. Калі б хто шукаў эталён ардынарнасьці – то вось ён. Моль і мыш. А Хатаб учапіўся ў яе, як у маму, якую баіцца згубіць. Што за вар’яцтва? Божанька, куды ты глядзіш? Як ты мог зьвесьці пякельнага прыгажуна, якім трызьняць па начох усе дзяўчыны Гомеля, з чалавекам без асабістых прыкметаў? Дзе справядлівасьць? Гэта і ёсьць прыватны выпадак таго, што пра цябе кажуць: “Няроўна дзеле”?
З кампаніяй вы даўно разьмінуліся, але далей ты ідзеш у стане лёгкага зьдзіўленьня. Далібог, справа ня ў вонкавым абліччы новай каханкі Хатаба: такіх, як яна – тысячы іх: ні прыгожая, ні непрыгожая; правільныя рысы твару; і, каб ператварыцца ў заўважнага чалавека, ёй варта было б дадаць крыху фарбы і добрага густу; агаломшвае тое, што яна ўважала такія высілкі ніжэй, відаць, за ўласны гонар! О, які яна несла выраз твару! Брытанская каралева трымаецца прасьцей; зь першага позірку чытаецца выразны слоган, нема прамоўлены дзяўчынай Хатаба: як. вы. усе. мне. надакучылі.
Неверагодна! – але найпрыгажэйшы хлопец Гомеля прымаў дазвол трымаць яе за руку як найвялікшую міласьць! Дзе, дзе такому вучаць дзяўчат? Дзе яна ўпырсквае сабе ін’екцыі такой самаацэнкі?
А як бы годна глядзелася побач з Хатабам даўганогая красуня з даўгімі ж – бялявымі, для кантраста – валасамі; ці з такімі ж чорнымі, як смала: дагледжанымі, фарбаванымі; з наманікюранымі пальчыкамі – адна рука трымала б маленькую торбачку, а другая – ягоны локаць; і ўва ўсіх бы мову займала: якая прыгожая пара!
Ці іначай: Хатабу вельмі пасавала б, дапусьцім, вакалістка зь ягонага гурта (насамрэч, яны ня мелі ніякай вакалісткі): касуха з заклёпкамі, джынсы, цяжкія боты, стракатая майка Iron Maiden; вочы густа падведзеныя чорным, а даўгія валасы, безумоўна, неахайна зацягнутыя ў хвост, зь якога тырчаць пасмачкі; але затое – супольная справа і вялікая мэта, якая аб’ядноўвае людзей мацней за схільнасьць да чужой прыгажосьці. І ўсе б пра іх казалі: якая гарманічная пара!
Ці гукаапэратарка ў модных чырвоных акулярах, клятчастай кашулі і з кароткай стрыжкай, старэйшая за Хатаба гадоў на сем: яны б запісвалі альбом у студыі якога-небудзь палаца юначай творчасьці; гукаапэратарка захапілася б талентам і прыгажосьцю, а Хатаб – яе прафэсійным (і ня толькі) досьведам, а таксама сяброўствам з дырэктарамі ўсіх канцэртных пляцовак. Тут табе і карысьць для кар’еры, і ўзаемнае прыцягненьне (гукаапэратарка – жанчына маладая, яркая, упэўненая ў сабе) – і ўтвараецца трывалая пара, і ўсім, усім усё зразумела без пытаньняў.
Але гэтая пыхлівая каралева з абліччам служанкі? Як? Навошта? Так, божанька, часам ты робіш абсалютна бязглуздыя рэчы.
* * *
Пачаліся дажджы. Хмель і дзікі вінаград абсыпаліся, пакінуўшы на мурох адно парудзелую арматуру; вялікія лужыны залілі чыгунку – абедзьве каляіны, што вялі ў рачны порт; затапіла двары, вуліцы і гарадзскія пляцы. Памяць таксама аказалася падмочанай: яна, напрыклад, не ўтрымлівае зьвестак, колькі часу прамінула ад той сустрэчы ў вузкім тунэлі: ці то год, ці то два; а можа, пару месяцаў – да таго моманту, як табе спатрэбілася наведаць паліклініку. Навошта – таксама загадка: для даведкі на правы кіроўцы? З працы пагналі рабіць флюараграфію? Ці, можа, ты хварэла і закрывала бальнічны? Але ты стаяла ля акна на другім паверсе паліклінікі ў чаканьні мэдсястры – о так, у калідоры паліклінікі, у асяродку для катаваньняў – а прыладамі катаваньняў былі і кветкі (драбнейшыя – на падваконьнях, вялікія – у кадках), і плякаты пра “здаровы лад жыцьця” – шызафрэнічныя, як у абсурдным сьне; і таблічкі з прозьвішчамі лекараў на дзьвярох кабінетаў – усе гэтыя Грабавыя І.А., Несьмяротныя Н.Б., Занозы Е.Е.; і, ня ў змозе трываць хараство інтэр’еру, ты глядзела ў вакно – і кагосьці заўважыла ўнізе.
Хатаб тужліва бадзяўся ля ганку паліклінікі – хадзіў узад-уперад, чакаючы на кагосьці; ягоная левая рука была сагнутая ў локці ды крыху прыўзьнятая – ён перастаўляў пальцы па нябачным грыфе; а правая – так, бясспрэчна, правая рука біла па няісных струнах. Ён беспрытульна соўгаўся ў маленькім сквэрыку, што сыпаў на зялёную траву жоўтае лісьце; туляўся, агорнуты страшнай тугой, відавочна, адсутны ў гэтай рэчаіснасьці; непрыхавана граў на нябачнай гітары ды марыў, відаць, толькі пра тое, каб апынуцца там, дзе ёсьць гітара сапраўдная.
Ну а каго можа чакаць мужчына пад паліклінікай? Яўна ж, ня сябра з мэдагляда. Стой, стой, Хатаб; павярніся да мяне бокам; пакажы сваю правую руку... Так і ёсьць! Твая – адназначна! – цяжарная жонка недзе ў нетрах катавальні-паліклінікі наносіць плянавы візыт свайму тэрапэўту – а ты вырачона суправаджаеш яе. Лягічна. Але, божухна, як бязглузда!
І адразу пайшоў сьнег; шчыльны, густы, вялікі сьнег – ён, як заслона, закрыў ад цябе і паліклініку, і восеньскі сквэрык, і Хатаба зь нябачнай гітарай, і ягоную цяпер жонку, якую ты тым разам не пабачыла. Сьнег нападаў у вялікія сумёты, між якімі ты, па пратаптаных сьцежках, у ільдзяной цемры з рэдкімі прарэзанымі ліхтарамі палонкамі, нарэшце дабралася да пашпартнага стала – і загразла там надоўга.
Што за дзіўная зьява? Чаканае “заўтра” па ўсіх прыкметах наступіла – а твае лякацыі, якія вісяць у памяці як кавэрны ў шчыльнай пародзе мінулага часу, – адна страшнейшая за другую. То паліклініка, то пашпартны стол. Зь іх здаецца, што той чэрвеньскі сквэрык, у якім ты нудзілася сваім несур’ёзным юнацтвам і прысьпешвала дарослае, сапраўднае жыцьцё, – і быў тым самым жыцьцём. Абсурд? Безумоўна. А цяпер ты маеш нават не пакуты – а бясконцую тугу чаканьня ў чэргах, дзе атрымаеш нават не тавар, а проста нейкі дазвол.
Інтэр’ер пашпартнага стала рабіў не чалавек і не для людзей; калі ты – усярэдзіне, то цяжка ўцяміць яго праўдзівую прыроду; а вось калі ты аглядаеш пашпартны стол, завіслы ў нетрах памяці, то з жахам разумееш, як халтурна працаваў дэміюрг тваёй рэчаіснасьці: гэта ж проста пасьпешна зьлеплены чарговы нудны ўзровень кампутарнай гульні з пасрэднай графікай. Пустыя бэтонныя сьцены, пафарбаваныя ў невядомы колер (памяць не ўтрымала яго) і акенца пашпартысткі ў глухой сьцяне. Адкуль ідзе сьвятло – таксама невядома.
Чакаць трэба доўга; ты ўмомант макрэеш пад пухавіком; здымаеш шапку і пальчаткі, расшпільваесься – але позна; а вось і сьнег на ботах растаў і заліўся ў швы. Разам з табой чакаюць такія самыя пакутнікі ў футрах і кажухах; ты нават твараў іх ня памятаеш, толькі вялікія чорныя сьпіны.
Бразгаюць дзьверы, і разам з халодным паветрам у хол філіяла пекла заходзяць чарговыя грэшнікі – каб заступіць на належнае кола пакутаў.
Аднак табе чакаць ужо весялей: бо парачка – ні хто іншыя, як Хатаб з жонкай. Жонка – у шапцы яна яшчэ прасьцейшая, чым у летнім варыянце – пачынае дзейнічаць: бярэ ў акенцы блянкі, гартае ўзоры на століку, падсоўвае сабе крэсла – ты не глядзіш на яе, а будуеш карціну паводле гукаў; і тут на гукавое палатно кладзецца яшчэ адзін мазок, які ўпэўнена прамалёўвае ўсе контуры:
- Лёша, ну ідзі ж ты сюды! – і Лёша паслухмяна сунецца да стала.
Голас стомлены і ўпарты; і дзівосным чынам паўтарае выраз яе твару, пакідаючы непрамоўленым працяг фразы, аднак відавочны ўсім прысутным: як. ты. мяне. дастаў.
А Хатаба, аказваецца, клічуць Лёшам. Як яму не пасуе гэтае кацінае імя! Як яму не пасуе гэтая зімовая шапка! Як тужліва назіраць ягоную панылую паставу! Шчасьлівая сям’я, адным словам. А вось ня трэба было браць моль у жонкі. І ты заплюшчваеш вочы, ня ў змозе далей сузіраць брыдоту, якую памяць падсоўвае табе ў якасьці твайго ж нібыта жыцьця.
А расплюшчваеш ты іх ужо ў тралейбусе – зімовым вечаровым тралейбусе, дзе вокны зарасьлі недарэчна прыгожай шэраньню, у якой пасажыры прапальваюць цёплымі далонямі акенцы.
У апошні момант – кіроўца быў крануўся, але па-чалавечы счакаў – у пярэднія вузкія дзьверы ўскоквае даўганогі высокі хлопец, чымсьці ўзбуджаны: ці то прабежкай па марозе, ці то нечаканай сустрэчай; халера ведае. У кожнай ягонай руцэ – па пакунку, забітым звычайным наборам наведніка крамы: макароны, цукар; з аднаго пакунку напалову вытыркаецца пачак пампэрсаў. Хлопец (так, гэта Хатаб) падае побач з табой на сядзеньне, абы-як згрувашчвае пакункі на свае (і твае) боты (1,5 гады – чытаеш ты на вялікай упакоўцы з выявай шчасьлівых немаўлят); выцягвае з курткі тэлефон і ўзнаўляе размову, перарваную марш-кідком да тралейбуса – і тут ты разумееш прычыну яго добрага настрою:
- Слухай. Ён расказаў, што бачыў нейкага хлопца, які быў на канцэрце “...” (памяць! памяць не захавала назву гурта!), і як быццам той хлопец распавядаў, што гралі яны афігенна! Вось як! Так што ўсё наладжваецца! Жыцьцё наладжваецца! Будзем працаваць! Усё зробім!
І ўсе, усе прыпынкі, што Хатаб ехаў побач (а колькі было тых прыпынкаў? куды ехаў тралейбус?), ён дзяліўся з суразмоўцам і, відаць, калегам-музыкантам, сваёй радасьцю: на іх канцэрты ходзяць людзі, ім падабаецца, яны распавядаюць пра гэта іншым!
А ты едзеш побач, і такая самая радасьць паўстае ў тваім сэрцы: давай, Хатаб, ты здолееш, ты ўжо здолеў! Грай сваю музыку, здабудзь сваю славу – і я хваліцьмуся, што ведаю цябе. Адолей гэтую няпэўную рэчаіснасьць – вузкі калідор, у які мы ўціснутыя абыякавым і безуважным да нас жыцьцём – якое абяцала нам усё ў тым чэрвеньскім сквэрыку, а закінула ў лякацыі з кепска прамаляванай графікай. Грай, Хатаб, на сваёй гітары, толькі не хадзі такі сумны па нашым з табой горадзе.
І лёгка было даць веры, што і ў цябе жыцьцё “наладзіцца”, што б гэта ні азначала; і ты таксама “здолееш” і “пераможаш”; і вось, здаецца, наперадзе зьяўляецца сьвятло – ці фары сустрэчнага транспарту? А тралейбус тым часам ехаў, ехаў і заехаў так далёка, што згадаць пачатак маршруту й мэту вандроўкі стала проста немагчыма.
* * *
У новым супэрмаркеце, які паўстаў у чыстым полі, як і новы раён, па памерах роўны невялікаму гораду, ты стаіш ля вялікай лядоўні ды тужліва выбіраеш сыр гатунку бры: тужліва, бо сапраўдны бры не запакоўваюць у плястыкавыя скрыначкі, запаяныя наглуха, а толькі абгортваюць у паперу з фольгай; а на прылаўку – толькі скрыначкі; і хоць адна – з Даніі, а другая – з Францыі, ніводная зь іх не задаволіць цябе: сыр у такіх скрыначках ня тхне аміякам і на смак – як гума. А сапраўдны бры тхне так, што сьвярбіць у носе. І чым болей смуроду – тым лепш.
Дагледжаная жаночая рука – з салённым манікюрам і вялікім пярсьцёнкам – выхоплівае ў цябе з-пад носу скрыначку з сырам, але адразу ж ставіць на месца. Пазнаць яе было б немагчыма – каб ня голас.
- Саша, ну ідзі ж ты сюды! – выгукае яна загадна, але адразу ж мякчэе: – Ну зірні, калі ласка!
Яна нарэшце зрабіла з сабой тое, што не ўважала патрэбным у юнацтве: старэйшая на дзясятак гадоў, яна выглядае ня проста лепш: яна ўцялесьнілася. Перакінулася з мышы ў чалавека. Пегія валасы магічна пасьвятлелі; бровы набылі абрысы й выгнуліся; сукенка акрэсьлівае ейную, як аказалася, цалкам прапарцыйную і прывабную фігуру; а торбачка сьведчыць, што ў яе жыцьці ўсё добра. І толькі выраз твару застаўся нязьменным. Аднак цяпер застыглая пыха нават пасавала ёй – дарагой, дагледжанай жанчыне, да якой нарэшце падкаціў з загружаным вазком муж Саша. І ўсе фрагмэнты карцінкі склаліся ў адно цэлае. Такім Сашам немагчыма было камандаваць: ён сам ведаў, куды яму ісьці і што рабіць; і на пыху сваёй шыкоўнай жонкі яму відавочна было пляваць: вялікі, як вялікая шафа, ён толькі загадна кіўнуў галавой, і жонка паслухмяна паклала ў вазочак тое, на што ён скіраваў свой позірк.
Яны пайшлі далей уздоўж гандлёвых шэрагаў, надзвычайна гарманічная пара: вялікі, багаты мужчына і дробная, пыхлівая, шыкоўная, дарагая жонка. І гледзячы на іх, можна было толькі ўзрадавацца, што божанька ўсё ж выпраўляе свае памылкі ды зводзіць урэшце людзей, якія пасуюць адно да аднога, як дзьве лыжачкі ў шуфлядцы згодна кладуцца адна ў адну.
* * *
Знайсьці ў сацыяльных сетках прафайлы чалавека, пра якога ты ведаеш толькі дурную юначую мянушку, – задача небанальная, але рэальная. Перагледзеўшы сотню старонак сяброў сяброў, ты ўрэшце знаходзіш і яго – і зь немаведама адкуль узьніклым хваляваньнем адразу адмотваеш фатаздымкі да першага загружанага: каб адсачыць храналёгію падзеяў.
Пусты, бяз мэблі, пакой з матрацам на падлозе ля сьцяны: “Мой новы дом!” Ён што, жыве на нейкай дачы? Ці ў вёсцы? А, ну так: пусты пакой. Наступствы так званага “падзелу маёмасьці”: і ў тваім жыцьці таксама быў такі пусты пакой бяз мэблі, і ў тваіх сяброў: карцінка, у прынцыпе, знаёмая.
Далейшы прагляд фатаздымкаў дазваляе зразумець, што побач з Хатабам – ці яго ўсё ж пачалі клікаць нармальным чалавечым імём? – побач зь Лёшам такі зьявіліся жанчыны, якія пасавалі яму найбольш: і даўганогія – бялявыя, чарнявыя і нават кучаравыя рудыя; і вакалісткі ў скураных куртках; і гукаапэратаркі ў модных акулярах; хіба што дзяўчаты, як былі тады, так і цяпер засталіся дваццацігадовымі, а твае смалістыя валасы, Хатаб, пасівелі, як пасівела і гішпанская бародка, і лепш бы ты яе згаліў, каб выглядаць крыху маладзейшым – але дзяўчатам, відаць, падабалася: калі меркаваць па шматлікіх камэнтарах пад фатаздымкамі. Ну проста нейкае цёплае сяброўскае кола! – вось жа, Хатаб нарэшце праявіў і такі свой талент. Сярод жанчын, аднак, не было галоўнай: той, якую ён абдымаў калісьці найбольш пяшчотна: гітары не было. І музыка твая, Хатаб – няўжо скончылася?
Раз-пораз трапляліся і фатаздымкі дзяўчынкі з чорнымі касічкамі. “Мая Тамарка!” – падпісваў іх Хатаб, не хаваючы гонару за дачку.
“Якая прыгожая!” – ахвотна пагаджаліся дзяўчаты ў камэнтарах. “Так падобная да цябе!” – шчодра сыпалі яны няпрошанымі камплімэнтамі – а ў думках, напэўна, трымалі прапанову: “Зрабі і мне такую!” – ня ведалі, дуры малалетнія, што ад такіх хатабаў трэба ўцякаць, губляючы пальчаткі і чаравічкі. Уцякаць хутчэй і як мага далей, і шукаць сабе нармальнага мужчыну, а не музыканта, які, напэўна, і сам не заўважае, што вось ужо некалькі гадоў, як ён перастаў граць.
Як шкада, Хатаб, – не цябе, а тваёй музыкі й няспраўджанай славы. І тваёй дачкі. Беднае дзяўчо, плён выпадковасьці: твае дурныя маладыя бацькі зрабілі памылку, выпадкова ўзьядналіся, а нарадзілася – ты, выпадковая Тамара...
Ты выпаліш тры цыгарэты, гледзячы ў адну кропку, і вып’еш два кубкі кавы, адзін за адным, не без задавальненьня аглядаючы ў памяці ўласнае юнацтва, так нечакана паўсталае праз выпадковую сустрэчу ў супэрмаркеце. І застанесься перакананая, быццам усе твае высновы – слушныя.
* * *
На сцэне гарадзскога цэнтру культуры адбываўся канцэрт. Выступалі дзеці з розных музычных школаў і гурткоў, таму заля была запоўненая пераважна бацькамі ды сваякамі; але шмат было і выкладчыкаў. Вядучая абвясьціла чарговы нумар:
- Выступае Тамара Альховік, дванаццаць гадоў, першая музычная школа! Скрыпка! Выконвае “...” ...!
Гледачы паслухмяна запляскалі, і ў залі сынхронна ўзьняліся два тэлефоны, каб запісваць відэа: на канцэрт прыйшлі і мама, і тата. Праўда, сядзелі яны ў розных месцах.
Тамара спынілася ля мікрафону і ўскінула на залю рашучы позірк чорных вачэй: сур’ёзны, без усьмешкі. Ейная выкладчыца ведала, што Тамара ў гуморы – проста вельмі засяроджаная. Яе вучаніца заўжды хвалявалася перад кожным выступам, наўмысна: калі не хвалюесься перад выхадам на сцэну, тлумачыла Тамара, то нецікава граць.
Тамара колькі сэкундаў узіралася ў гледачоў; потым імгненна расфакусавала позірк, пусьціўшы яго паверх галоваў; заціснула скрыпку падбародзьдзем; кінула хуткі погляд на акампаніятарку за раялем – і апусьціла смычок на струны.
Заля, канешне, зладзіла ёй авацыю, як і пасьля кожнага выступу: я папляскаю чужому дзіцяці, разважалі бацькі, а потым папляскаюць майму. А вось пэдагогі абмяняліся шматзначнымі позіркамі.
Такім быў пачатак музычнай кар’еры скрыпачкі Тамары Альховік. Яна стала на гэты шлях у дзяцінстве і пайшла па ім роўна, упарта і ўпэўнена, ня збочыўшы ні на крок, бяз скаргаў на заняткі па восем гадзінаў на дзень, на канцэртныя разьезды і на побыт у інтэрнатах. Музыка стала для яе лёсам і прафэсіяй – і напоўніцу аддзячыла за ўсе намаганьні. Каб ператварыцца ў сапраўднага музыканта, Тамары спатрэбіўся музычны талент бацькі і ўчэпісты, упарты, прабіўны нораў маці. Талент і характар спалучыліся ў ёй ідэальна. Той нябачны, хто зводзіць людзей міжсобку, ня робіць нічога выпадковага.
11.10.2014, Менск
