Ад аўтара. Нядаўна я напісаў аповесьць пра тое, як мінскі ільготнік ехаў у аўтобусе на вясельле да дачкі, а ў яго скралі гаманец і зьбілі. Зьбітага ільготніка забралі ў мянтоўку і “закрылі” на Акрэсьціна на выходныя. Пасьля быў суд, на якім небараку прысудзілі кватэру на Каменнай Горцы з абавязковым пражываньнем у ёй. Там мужык пачаў заліваць лейку, заліваў ажно так, што ўсе каменныя дамы ў краіне пачалі спаўзацца да Каменнай Горкі (відаць, у іх там было гняздо). А пасьля А. Р. Лукашэнка сышоў з пасады і прызначыў спадкаемцам Аляксандра Саладуху, які даў Аншлягавы канцэрт у Мінск-Арэне і ўсіх выратаваў. Карацей, вы зразумелі, што аповесьць не атрымалася. Хоць у яе была шалёна прыгожая назва – “Вочы тваёй” – два словы з песьні Александра Саладухі. А таксама быў у ёй кавалак, які мне самому падабаецца.
Нехта ў нашай камэры пачаў нягучна насьвістваць. Спачатку гэта быў нават ня сьвіст, але нейкае шыпеньне, нібы хлопчык толькі вучыцца мужчынскаму майстэрству. Некалькі разоў у яго атрымался, але пасьля зноў пачало выходзіць шыпеньне. Пакрысе спробы рабіліся ўсё больш і больш удалымі. Праз нейкія пяць хвілінаў сьвіст стаў зусім чысты, і арыштант пачаў мадуляваць яго ў мэлёдыю. Чамусьці я думаў, што практыкуецца нехта з сукамернікаў, але гэта магло быць і радыё, ці нейкая жывёліна ў куце. Напрыклад, велічэзны пацук, што прыйшоў сюды праз каналізацыю.
Мэлёдыя спачатку таксама зьбівалася, ноты выходзілі фальшывымі, зусім зьнікалі на час, відаць, выканаўца набіраў паветра ў грудзі, але пакрысе гісторыя зрабілася дакладнай, чыстай, можна было падумаць, што арыштант узяў у рукі дудку, якую хаваў падчас ператрусаў.
Раптам яшчэ адзін з арыштантаў загаварыў. Я зразумеў, што мэлёдыя будзе толькі акампанэмэнтам да асноўнай гісторыі.
– Калі я быў маленькі, – казаў мужчына, – я пайшоў са сваім бацькам на кірмаш. Мы жылі ў вёсцы Чарнаручча. Дзе быў кірмаш – ня помню. Быў верасень. Мы ўсталі да відна.
– Пізьдзец чэша, – ціха сказаў мой сусед.
– Помню, быў туман. Густы не густы, але калі я ў яго ўвайшоў, мне падалося, што хтосьці трымае мяне за руку.
– Мянты, – крыху грамчэй сказаў мой сусед.
Хтосьці закашляў. На час, пакуль ён заходзіўся, аповед спыніўся, але можна было разабраць ціхае насьвістваньне.
– Мы ішлі хмызамі. Спачатку я выкідваў недапалкі з кішэняў, каб знайсьці па іх зваротную дарогу, але пасьля недапалкі скончыліся. Ня так іх лёгка было шукаць у вёсцы. Лічы, толькі на прыпынку і пад магазінам, але толькі калі цёткі ня бачаць. Як скончыліся ў мяне бычкі, пачаў я абламваць галіначкі на хмызах. Бацька азірнуўся тады, маўляў, нашто я іх чапаю. Але я нічога не адказаў. Бухаў ён моцна, дык праз тры крокі забыў, што пытаўся. Колькі яшчэ прайшлі – зноў пытае, нахалеру я тыя галінкі шоргаю. Я зноў нічога не адказаў, і ён зноў пра гэта забыўся. Прайшлі яшчэ можа які кілямэтр. Зноў пытае, нахалеры я іх ламаю. Ну, тут як у казцы, у трэці раз, не адмаўчысься. “Дарогу запамінаю”, кажу. Правільна, кажа, правільна. Запамінай, сынку, бо як на кірмашы набяруся, павядзеш мяне дахаты. Ці штось падобнае сказаў, ня помню добра ўжо, калі ж тое было.
– Што за трасца ў яго ў галаве? – рытарычна запытаўся сусед.
– Так ішлі мы, ішлі. Можа, гадзіну яшчэ якую, я кінуў тыя галінкі абламваць, бо, думаю, гэта толькі ў казках па іх пройдзеш, а так у жыцьці ня знойдзеш ні разу. Тут бацька спыніўся. Халера, кажа, заблукалі. Але ўжо разьвіднела. Бацька кажа, залазь на сасну. На якую сасну, пытаюся. Вочы разьляпі, кажа. Во, за сьпінаю. Абярнуўся, напраўду, сасна. А як, кажу, на тую сасну залезеш? Напраўду, кажа бацька, хер ты туды залезеш на гэтую сасну. Давай во сюды пойдзем, тут нібыта пад горку. Бацька мяне паслухаў, і напраўду ўзьняліся на пагорак, а ён адна халера ўвесь парослы. Але там ужо дубкі такія расьлі. Ну як дубкі, ну можа і дубы. Падсадзіў мяне бацька, палез я на дуб. Ускараскаўся высока. Бацька зь зямлі крычыць, як там, сцыкатна ўвысакосьцях. А мне ня бачна нічога, бо зноў нейкага туману нанесла, дык і ня страшна. Не, кажу, ня страшна. Вось ты, смаркач, будзеш мне тут яшчэ гяроя савецкага саюза корчыць, ня страшна смаркачу. Дый ты праз сэкунду абсерысься. Чой та я абсяруся, перапытваю. Маўчы лепш, бо зараз залезу і дам пад сраку. Ну, я прамаўчаў. Царкву, крычыць, бачыш? Не, ня бачу, адказваю. А кароўнік бачыш, зноў крычыць. Ніхалерачкі, татачка, ня бачу, крычу, бо зноў гэтага сранага туману напусьціла. Давай пачакаем, крычыць бацька. Ну, я пачакаў крыху, а пасьля за сьпіну паглядзеў, напраўду, бачу ў далечыні кароўнік наш з Індуры.
– Скуль? – запытаў мой сусед, але так ціха, што пачуў толькі я.
– І крычу тады бацьку, што бачу кароўнік. А дзе ён, пытае бацька. Вунь там, кажу, і рукой паказваю. Вось і матка твая дура, і ты ідыётам вырас, бацька крычыць. Чой та, пытаю. А тое, сынку, што туман, і што ты там паказваеш, ня бачу я. А я тады сабе яшчэ падумаў, а скуль ён ведае, што я паказваю. Запомніў я гэтую дзіўную акалічнасьць, і што на маму сказаў, але змаўчаў, а толькі крыкнуў “Зюйд, зюйд вест!”, бо на тым тыдні па радыё чуў у “Пятнаццацігадовым капітане”. Ой, бля, толькі і сказаў бацька і ўздыхнуў так цяжка, што я падумаў, што напраўду трэба неяк патлумачыць, дзе я той кароўнік бачу. Узьняў я галаву, гляджу на той кароўнік і нешта дзіўнае бачу. Ён нібы ўлева пасунуўся пагоркам, нібы крыху ніжэй споўз. А крыху направа ад яго і царкву стала бачна, хаця, як першы раз глядзеў, далібог ніякай царквы не было, ну можа хіба трактар там нейкі ехаў ці што. Дый наогул скуль у нас тая царква. Прыгледзеўся, божухна, і клюб выязджае за царквой, нібыта іх кранам цягнуць.
Цяпер закашляўся сам апавядальнік. Мой сусед ціха пасьмейваўся. Апавядальнік устаў, падыйшоў да бака з вадой, што вісеў на сьцяне, і пачаў піць, зачэрпваючы далонямі. Напіўшыся, ён вярнуўся на шконку.
– Але ня моцна я тады зьдзівіўся, што кароўнік паўзе. Хутчэй, дзіўна стала, што бацька пра царкву пытаў, бо ніякай у нас у акрузе царквы не было. Ня ведаю, ніколі не было: ці паўзрывалі камсамольцы, ці можа немцы папалілі і папа павесілі, а пападзьдзю ў бардэль аддалі.
Мой сусед пачаў гучна сьмяцца, але рэзка змоўк, бо яго ўдарылі па рэбрах.
– Задумаўся я пра гэта, як бацька крычыць, ну, што гярой савецкага саюза, што рабіць та будзем. Я, крычу, запомніў дзе кароўнік, як зьлезу, пакажу. Паглядзеў уніз, а туману няма пада мною, напраўду сцыкатна стала, і я нават крыху парткі намачыў, але голасу не падаў. Карацей, ледзьве зьлез я з тога дуба зялёнага, мацярыўся тады ўсё, бо аж рукі дрыжэлі, а бацька пасьмейваўся. Зьлез, паказваю, маўляў – туды. Там кароўнік. А бацька тады паказвае лявей. Туды, кажа, пойдзем. І пайшоў. Акурат і я за ім пайшоў. Ідзем, значыць, я яшчэ нагу падвярнуў крыху, але ня вельмі, бо там нейкі камень зь зямлі вылез і я на ім пасьлізнуўся. Хутка і сьцежка пачалася. Спачатку такая вузенькая, але камяні на ёй, ну ня як на брукаванцы, а проста валяюцца раз пораз, але так шмат іх даволі было. Я шчэ падумаў, можна будзе па гэтым каменьні вярнуцца. Гляджу, а сьцежка ўжо нібы і ня сьцежка, а дарога нібыта, а хутка і брук пачаўся. Тут ужо лягчэй ісьці. Можа яшчэ паўгадзінкі якіх, там літаральна з горачкі, пад горачку, з горачкі – і ўжо і гароды пачаліся. Я яшчэ кажу, вось як, татачка, я дарожку выглядзеў. Ага, кажа, ага, сыначку, выглядзеў. Ну і так ішлі, ішлі, прыйшлі на кірмаш. Але ж позна прыйшлі. Амаль нікога і няма ўжо. Пахадзілі мы з бацькам, пахадзілі. Ён усё да парсючкоў прыглядаўся, да пеўнікаў. А пасьля гаворыць, не, ня тое гэта ўсё, ня тое. І пайшоў у іншы канец. І адразу, не гандляваўся нават, ні языком з мужыком тым не счапіўся, мех бульбы бярэ. Закінуў на плячо. Добра, кажа, як бульба на сьпіну цісьне, адразу такая далячынь адкрываецца ўваччу, такі прастор, такі вільготны склеп. А прадавец тады і кажа: дык і падшыванцу свайму вазьмі, ці грошай ня маеш? А то як жа, кажа бацька, вазьму і падшыванцу. Але ня стаў у прадаўца гэтага браць, падышоў да іншага і ўзяў мне таксама мех, але дзіцячы. Я што, я ж рабіў, лічы, з калыскі, закінуў мех на сьпіну, але нічога я такога ня ўбачыў – ні прастору, ні вільготнага склепу.
Было чуваць, як мой сусед аж падвывае ад сьмеху, але так, каб яму зноў не далі па рэбрах.
– Ладна, кажа тата, пайшлі дахаты. Там чакаюць ужо. А я паглядзеў на яго тады і быў сказаў, дык мо мне хаця пеўнічка якога возьмеш? Якога пеўнічка? Я шчэ нават гарэлкі ня ўзяў. Во, дзякую, сынку, што нагадаў. І пайшоў да шапіку з півам. Падышлі да шапіку. Там чарга стаіць. Паставілі мы мяхі, прыхілілі да плоціку. Мяне бацька на свой мех пасадзіў, сам пайшоў у чаргу ўстаць. Стаяў, стаяў, дастаяўся. Вярнуўся да мяне. Зьлязай, кажа, з меху, бо я блядзь грошы недзе праябаў, скралі відаць, разьлічуся бульбай зь ёю. Пайшоў зь мехам да шапіка, але не ўзялі ў яго бульбу, вярнуўся. Ладна, кажа, у мяне дома ёсьць паўшклянкі, а заўтра Валерка налье. Пайшлі дахаты, блядзь, папіў і піва, і гарэлкі нажэрся. Вось нядзеля дык нядзеля. Ну, дык і пайшлі назад. Зноў на брукаванку выйшлі, гароды прайшлі. Акурат масток праходзім, я як пасьлізнуся, як завалюся на бок аб каменьне, як блядзь галавою ўдаруся. Мехам яшчэ, блядзь, прыціснула. Ну, бацька свой мех паставіў. Узьняў мяне. Пайшлі, кажа, кульгач ты мой. Ладна, ня першы ж раз. Паўзём пакрысе, я заглядзеўся на каліну нейкую ці на што, другі раз як пасьлізнуся на камяні, іх бы яшчэ паболела, як звалюся, як галавой увалюся ў каравяччыну. Бацька, ясна, мех паставіў. Узьняў мяне. Пайшлі, кажа, што ты, як камянёў ня бачыўшы. Так, кажу, чот шмат іх стала на дарозе. Ты гярой савецкага саюзу, ты лепш ведаеш. Я ж – так, стары зваршчык. Ты ж, кажу, ня зваршчык, ты ж трактарыстам робіш. Ды якая розьніца, сёньня трактарыст, заўтра зваршчык. Пайшлі, стаміўся я з табой зубы сушыць. Пайшлі. Ужо і сьцяжынкай ідзём. Я ўважліва гляджу, бо трэці раз заваліцца – гэта нібыта не па-піянерску ці што. Ня важна. Вось ужо і сьцяжынка да таго дубу папаўзла, ужо і дуб той бачна, можа і дубок, можна і так сказаць. Але тут туман упаў на бацьку. Ня тое, што схавала яго ў тумане, а нібыта армаваная бэтонная пліта зь неба. Нібы прыціснула яго да зямлі. Але бацька дужы быў, разагнуўся, крок наперад зрабіў. Гляджу, нібыта болей туману ўпала, прыціскае бацьку да зямлі. Думаю, кінь ты гэты мех, разагніся. Ужо і крыкнуць хацеў, але бацька сам разагнуўся, мех ня кінуўшы. І яшчэ крок зрабіў. І тут трэці раз туман упаў. А крыкнуць я нічога не пасьпеў, бо бацька як ішоў – зваліўся на зямлю, пакаціўся крыху па схіле, перавярнуўся. Так і застаўся наўзнак ляжаць, мех побач. Я падскочыў да яго, свой мех кінуў. Што здарылася, кажу. Нахіліўся над ім. Вочы заплюшчаныя. Я яму поўху даў. Ляжыць. Пачаў за грудзі тузаць. Ляжыць. Яшчэ поўхаў надаваў. Ляжыць. Ну, я ж малы быў. Што рабіць, халера ведае. Сеў побач і заплакаў. Плакаў, плакаў. Гляджу, ужо і цёмна робіцца. Бацька ляжыць, я нахіліўся над тварам. Нібы і дыхае, але нейкі халодны. Вецер шчэ халодны пачаў, у самога зуб на зуб не трапляе. Я тады вырашыў вогнішча раскласьці. Назьбіраў галінаў нейкіх. Цягаў, цягаў, пакуль аж вугальна ўваччу не зрабілася. Цягаю, сам плачу, соплі па рукавох размазваю. Назьбіраць назьбіраў. А запаліць іх як?
– Напраўду, як? – ціха, але з гучным сарказмам запытаў мой сусед.
– Пачаў у бацькі шукаць. Знайшоў. Пальцы калоцяцца, задубелыя, у саплях, галіны вільготныя. Але распаліў. Сам сябе пахваліў. Маладзец ты, кажу, Андрэйка. І бацьку ўратуеш, і сябе. Вогнішча гарыць, я сяджу, бацька ляжыць. Што, думаю, ён так далёка ад вогнішча ляжыць, трэба бліжэй падцягнуць. Цягнуў, цягнуў, не, ня даў рады. Дый хто дасьць. Думаю, трэба камянёў панаграваць у вогнішчы, дый да бацькі бліжэй іх пападкладаць. Стаў вакол вогнішча хадзіць, ніводнага камяня няма, нібы распаўзьліся. Думаў, думаў, што зрабіць. Во, надумаўся, я ж піянер, а ня нейкая блядзішча. Разьвязаў я бацькаў мех і пачаў бульбіны зарываць у вугольле. Па адной. Зарыю, выцягну. Усё кійком з галіначкі. Во, паспрабуй. І каб не згарэла. Дык выцягну тую бульбачку, аж сьліна цячэ. Што вам расказваць, гарадзкім дзятлам. Я тую бульбу калі і еў та. Дык выцягваю бульбу дый да бацькі яе падкладаю. Выцягну, падкладу. Выцягну, падкладу. Тут чую, пугач закрычаў. Гляджу, а бульбы ўжо амаль і не засталося ў мяху. Яшчэ дзьве-тры кінуў. Усё, пусты мех. Накрыў ім бацьку. Яшчэ ў вогнішча гальля падкінуў. Гляджу, бацька цяплейшы стаў. Добра, думаю, ня зьмерзне бацька, а раніцай пагляджу. Толькі падумаў так, гляджу, а бульба тая ўжо і састыла. Ну, што рабіць, пачаў па новай яе ў вогнішча кідаць. Але ня так ужо гэта і лёгка цяпер, а як. Бульба ж ужо крыху падпечаная. Гарыць, дыміць, чадзіць. Зноў пугач гэты крычыць. Нахер гэта трэба, такое шчасьце, падумаў. Скінуў усё гальлё ў вогнішча, лёг каля бацькі, заплакаў я дый заснуў.
Апавядальнік надоўга замаўчаў. Сьвіст стаў гучнейшым.
– І што вы думалі? Прачынаюся рана, зьмерз як гануся. Бацьку памацаў – цёплы, ну, думаю, дзякуй партыі роднай. Устаў, абтрос бруд з курткі дый са штаноў. Гляджу, мужык нейкі з нажом ідзе. Я яму крычу, гэй, дзядзечка, ідзіце-ка сюды. Іх жа, грыбнікоў гарадзкіх, ні з кім ня зблытаеш. Падышоў гэты грыбнік, кажа, што тут у вас. Я кажу, вось, бацька прытомнасьць страціў, што рабіць, ня ведаю. А тут бацька голас падаў, ого, кажа, а дзе й та вы, паважаны, такі баравічок знайшлі? Ды вось, кажа, літаральна за дваццаць крокаў ад вас. Я, кажу, татачка, тата, давай яго абдымаць, сам у сьлёзы. Бацька ўстаў, абтрос бруд з курткі, са штаноў. Ну, то добра, кажа, побач мусяць яшчэ быць. Ага, кажа грыбнік, і пайшоў. Ну што, кажа бацька, зразумеў што, сынку? Што, кажу, татачка, я мусіў зразумець. Ну, мех твой дзе, пытае. Я агледзеўся. Напраўду, мех зьнік кудысьці. Во, кажа бацька. Вось і я пра што, – апавядальнік адкашляўся. – Ладна, дзібілушка ты мой, піянер зь вялікай дарогі, пайшлі дадому. Пайшлі мы, і можа за якую гадзіну прыйшлі дахаты без анічога.
– Паважаныя радыёслухачы, толькі што вы праслухалі перадачу “У гасьцях у шызафазіі”, – сказаў мой сусед.
– Шо ты там бакланіш? – запыталіся ад акна.
– Кажу, чо мы гэтую байду кожны вечар слухаем? Гэта трызьненьне.
– Трызьненьне? А ты не ахуеў?
Мужык, які ляжаў ля акна, саскочыў са шконкі.
– Напраўду, гэта хярня, – падтрымаў майго суседа самы здаровы з тых, хто быў у камеры. Ён таксама саскочыў на бэтонную падлогу.
Праз сэкунду ўсе былі ўжо на нагах, адзін я застаўся на шконцы, толькі сеў і падпоўз да сьцяны.
– Я перад табою душу выварочваю, як пакет з-пад кефіра, мыю яго і прасушваю, а ты, смаркач, мне такое гаворыш?
