Дом на Кірава
6-га сакавіка 2020 года, Гомель, вулiца Кiрава, дом 74, цагляны будынак мiжваеннага часу, пафарбаваны ў жоўты колер.
Вялікія вокны на першым паверсе забітыя дошкамі, на другім паверсе — расчыненыя, дзе-нідзе разбітыя.
Дом — пад знос. Людзей адсялілі. На дзвярах папярэджанне пра небяспечную зону і забаронены ўваход.
Вясновае сонца. На даху ўзбуджаныя галубы.
Фатаграфую дом. Мне шкада жыцця, якое яго пакінула. Хаця да знікнення тут будзе іншае жыццё — гарадская прырода пачала захопліваць будынак.
Галубы залятаюць у дом праз разбітыя шыбы і вылятаюць на вуліцу. У закінутым бязлюдным доме птушкам можна і гнёзды віць. На падваконні другога паверху сядзіць кот — падскоквае, спрабуе схапіць голуба.
Падыходзіць жанчына сталага веку, кажа: «Добра, нарэшце людзі дачакаліся зносу». Гэта пра былых жыхароў дому. Быццам бы паляпшэнне ўмоваў жыцця наўпрост звязана са знішчэннем жытла былога.
Згадала мінскі Дом масонаў — у 1987 годзе мы з сяброўкай на працы ў архітэктурна-археалагічным атрадзе «Верхні горад» замалёўвалі і мералі архітэктурныя зонды на фасадзе. З дому выйшаў мужчына з вядром памыяў і накінуўся на нас з гнеўным маналогам: «Калі ўжо гэты дом знясуць?»
Была восень. Мерзлі рукі. У Доме масонаў жылі людзі. «Калі знясуць?», пытаўся ў нас адзін з жыхароў.
Не знеслі. Дом масонаў — помнік гісторыі і архітэктуры. А дом на Кірава 74 ў Гомелі знясуць, ён пакінуты.
Але пакуль у доме пануюць галубы, а на галубоў палююць каты.
Курган Неўміручасці
У Воршы каля Кургана Неўміручасці гарыць Вечны агонь — і дзень, і ноч.
Лета 2020 года.
Каля Кургана збіраюцца дзяды, у іх там палітычны клуб. Калі ісці міма Кургана ў «Еўраопт», то далятае водгулле дыскусій.
Тэма: «Ці верыць Лукашэнка ў Бога?»
— Не верыць у Бога, у царкву заходзіць — не перахрэсціцца.
— Верыць, ён жа ездзіў у Дуброўна да рыжага папа.
— Той поп сам у Бога не верыць.
— Лукашэнка верыць у забабоны.
— Лукашэнка думае, што ён сам Бог.
— У магію.
— А Пуцін у царкве хрэсціцца?
— Пуцін хрэсціцца.
— А Шайгу?
— А ў Шайгу свой Бог.
Аматар Шапенгаўэра
15-га жніўня 2020 года ў Оршы, ідучы з мірнага пратэсту, перажыла непрыемную сустрэчу. Гэта чалавек, якога я ведаю змалку, бацька маёй сяброўкі дзяцінсва, аматар ёгі, кніг, Шапенгаўэра. Яму цяпер 91 год.
Добра знаёмы чалавек.
Сутыкнуліся з ім на вузкім ходніку, на вуліцы імя Караткевіча каля фабрыкі «Ніць». Не паспела абысці, як за дзень да гэтага, каля мітынгу.
Ён пачаў казаць, што ўчора ён выйшаў у аптэку і яму ледзь не «набілі морду» каля Плошчы. А мы бачылі, што там было: ён стаяў увесь у чорным і гучна выказваўся (ён былы дырэктар ДК са сцэнічным досведам) у бок удзельнікаў пратэсту.
Я паказала рукой, што ёсць і бліжэйшая аптэка.
Ён адмахнуўся: «Это совсем не то». Хаця якраз «то» — аптэка.
Ведаючы, што Лукашэнку ён таксама лаяў, я сказала, што ідуць змены ў грамадстве, на лепшае.
Ён махнуў рукой, сказаў, што лепш, чым было, не будзе, і накіраваўся ў бок плошчы.
У 1994 годзе мая бабуля, удзельніца вайны, падполлля, вязень фашыстоўскай турмы 1943 года ў Гомелі, галасавала за Зянона Пазняка. Тады гэты добры знаёмы ў твар назваў яе «фашысткай», чым вельмі павесяліў.
Пры тым ён камуніст. Але любіў пагаварыць, што ніколі не жыў так добра, як у дзяцінстве за акупацыяй, пры «нямецкім парадку».
Штогод 22 красавіка носіць кветкі да помніка Леніну.
Згушчонка
6 верасня 2020 года былі з мамай у Рагачове, ездзілі глядзець дом сваякоў Уладзіміра Караткевіча.
Андрэй Чарняўскі правёў экскурсію па Караткевічавых мясцінах.
У той дзень стаялі ў Рагачове на высокім беразе Дняпра, недалёка ад дома дзеда Караткевіча. На гэтым месцы быў зроблены вядомы фатаздымак: Караткевіч з біноклем, побач ягоны дзядзька Ігар. Гаварылі пра дом, куды любіў прыязджаць Караткевіч, і пра гэтае месца, якое ён таксама любіў.
І раптам нехта з берагу Дняпра закрычаў: «Жыве Беларусь!»
Выязджалі з Рагачова на электрычцы ў 19.57 да Жлобіна. Калі пачалі аб’яўляць па-беларуску прыбыццё, раптам у тэкст аб’явы ўварваліся гукі музыкі: «Перамен» Цоя на ўсю станцыю. Пасля тая ж абвестка па-руску і зноў — «Перамен». А пасля наступнае:
«Сотрудников милиции просим подойти в...» (радыёрубку ці нешта такое).
Што гэта было і чым скончылася, не ведаю, электрычка стаіць нядоўга — мы паехалі.
Калі вярнуліся, пісьменнік Уладзімір Арлоў спытаў у мяне, ці бачыла я помнік рагачоўскай згушчонцы.
— Не, не захацела глядзець помнікі, бо там з «яцем» слова Рагачоў на бляшацы напісана. У 1937 годзе, калі гэты завод адчынялі, за такі «яць» расстралялі б. Але бляшанку згушчонкі ў той дзень у Рагачове набыла.
І згадалася гісторыя савецкіх часоў.
Летам 1978 года мы з татам паехалі на ягоную Радзіму — Паўночны Каўказ.
Тады згушчонка была дэфіцытам, а там яе ўсе любілі.
У Мінску мы закупілі згушчонкі — цэлую сетку, ячэістую такую, селі ў цягнік Мінск-Кіславодск і паехалі. У Есентуках выйшлі, нам трэба было яшчэ дабірацца да станіцы Сувораўская. На аўтавакзале нейкі чалавек, заўважыўшы цэлую сетку згушчонкі, пачаў крычаць:
— Где вы столько сгущёнки набрали?
— В Беларуси!
— Так вот, где вся НАША сгущёнка! — закрычаў той чалавек.
А тата адказаў на павышаных танах:
— Её там ДЕЛАЮТ!
Тры грацыі і фантан з жабамі
Успаміны, як паэзія. Мая бабуля Лідзія нарадзілася ў Гомелі 25 сакавіка 1918 года ў доме на Паўлаўскай вуліцы ў Залінейным раёне. Мая мама Ірына нарадзілася ў Гомелі ў 1944 годзе. Пасля вайны жылі ў розных гарадах — у Магілёве, Маладэчне, Барысаве, Воршы. Але летам абавязкова ехалі ў Гомель.
Я занатавала згадкі мамы пра пасляваенны Гомель.
Вобразы і адчуванні:
«Я больш за Гомель памятаю Воршу і Барысаў, бо там жыла. Калі мне было 5 гадоў, дама ў крэпдэшынавай сукенцы з чарнабуркай на плячах спытала ў мяне, куды мы з мамай едзем і на як доўга? І я ёй з гонарам адказала: «Мы едзем у Гомель на месяц!» Гэта было ў Воршы на вуліцы Ленінскай — прыкладна насупраць школы першай, толькі на супрацьлеглым баку вуліцы, насупраць Ваенторгу — працы майго таты. Відаць, жанчына была настолькі шыкоўнай, што я запомніла яе. Я ведала, што ёсць крэпдэшынавыя сукенкі. І яшчэ ў яе была ліса. Насілі лісу такую цалкам — цэлая ліса накідвалася на плечы. На летняе адзенне таксама насілі лісу. І яна спытала: «Куды вы едзеце?»
Гомель для мяне — мамін горад. Мама заўсёды адчувала, што гэта яе горад.
Цягнік у Гомель прыходзіў, калі яшчэ цёмна было, хаця прыязджалі мы на лета, але было яшчэ цёмна. Мы ішлі па Залінейным раёне, там пахла заўсёды добра — яблыкамі, кветкамі.
Яшчэ мне падабаўся маленькі пакой у доме, такі, які ён быў — са старым трумо і рыцарам. Цікава, якія метамарфозы перажываюць пакоі. Цяпер ён выглядае інакш.
Я мела слабасць да стадыёну «Лакаматыў», бо спадзявалася, што нарэшце там зноў запрацуе дзіцячая чыгунка, якая дзейнічала да вайны — мне пра яе распавядалі.
Памятаю хлопчыка Юру, які рана памёр, у яго была вялікая прыгожая кніжка «Малахитовая шкатулка». Памятаю кватарантаў — Гальдэнвейзераў, маці і дачку, — своеасаблівыя вельмі людзі.
Залінейны раён. Гарод памятаю. Сад. Водар флоксаў.
Абавязковым быў паход у парк і ўспаміны мамы, як было да вайны.
Калі мы прыязджалі ў Гомель, мама сустракалася са сваімі сяброўкамі. Адна з іх, Іна Кракасевіч, жыла з сынам у прыгожым доме каля парку, і на парк — на той бок, дзе цяпер арэлі, — выходзілі вокны іхнай кватэры.
Іна Кракасевіч — мая хросная. Яе маці заставалася са мною, калі мая мама хадзіла на працу — у порт, фельдшарскі пункт. Мама Іны Кракасевіч сказала, што не будзе заставацца з нехрышчоным дзіцёнкам, таму мяне пахрысцілі ў Нікольскай царкве. А хросным бацькам быў афіцэр Чырвонай арміі, які на той момант кватараваў у Паліны, старэйшай сястры маёй мамы. Срэбны абразок з Чарнігаўскаю Божаю Маці — ад яго.
Палац Паскевіча пасля вайны стаяў зруйнаваны, за плотам, усярэдзіне ўсё драўлянае выгарэла. Хлопцы лазілі праз плот у палац і нават нешта там знаходзілі цікавае.
Калі я прыехала ў Гомель у 10-м ці 9-м класе, то я ўжо паўсюль без мамы хадзіла. Стрыечная сястра Лена знайшла мне сяброўку, з якой працавала на вытворчасці, і мы разам хадзілі гуляць. Тады традыцыйны маршрут яшчэ быў — не толькі па парку, але і па Савецкай трэба было прайсці. Дзяўчына жыла на вуліцы Кірава. Я здзівілася тамтэйшым будынкам канструктывісцкім, яны падаліся незвычайнымі.
У парку пазнаёмілася са студэнтам-гамельчуком. Габрэйскі юнак. Ён павёз мяне катацца на лодцы — да Мельнікава Луга і назад, як павінна было быць у часы маёй мамы, і ў мае часы таксама.
Добрая была паездка. І калі нам восенню ў школе сказалі напісаць сачыненне «Лепшы дзень лета», я напісала пра парк, пра Сож. А мая сяброўка напісала пра касманаўтаў, тады нехта паляцеў у космас.
У Гомелі яшчэ шмат было такога, як да вайны, у тым сэнсе, што людзі бавілі час як у даваенную пару. Мама абавязкова рабіла шпацыр па памятных мясцінах: Мельнікаў Луг, парк. Вось я цяпер думаю: як мы на Мельнікаў Луг дабіраліся? Не памятаю. Памятаю, што мы ходзім там сярод дрэваў. Мы з хлопчыкам, сынам Іны, збіраем жалуды. Ходзім з ім моўчкі і шукаем нешта на зямлі, а нашы мамы — настальгуюць. Калі з’явіліся старыя фатаздымкі, узнікла спрэчка — дзе ў парку быў фантан з жабамі? У маім уяўленні так: пяройдзеш мосцік праз лебядзіны ставок і направа павернеш —цяпер там пустое месца, дзе часам баяністы граюць. Там быў фантан. У мяне такое ўяўленне, што ён менавіта на тым месцы і быў. А піянеры ды іншыя гіпсавыя скульптуры стаялі ў алейцы, якая ідзе з гары ўніз да гістарычнага мосціка. Па схіле. Схіл быў упрыгожаны гіпсавымі піянерамі.
Любімы мамін успамін — пра алею, над якой спляталіся ружы. Дзе была такая алея, я не разумела, але дакладна была такая, да вайны.
Яшчэ адзін аповед мамы — пра каток перад палацам, што праз яго памерзлі каштоўныя дрэвы.
Калі я пабачыла старыя фатаздымкі, то зразумела: там перад палацам былі яшчэ будынкі. Але я іх не памятаю. Вадакачку яшчэ бачыла — насупраць парка. Карцінак Гомеля таго часу ў мяне ў памяці мала. Ёсць карцінка такая: на праспекце Леніна — пустыя месцы, і яшчэ старыя дамкі двухпавярховыя. Памятаю, што вуліцы Перамогі не было, а былі вуліцы з драўлянай забудовай. І на фатаздымках, якія вярнулі маёй стыечнай сястры пасля рэабілітацыі Лене, бачна, што да вайны каля палаца стаялі Тры грацыі — старыя скульптуры. Пасля вайны іх ужо не было».
