Чытаючы Эдну О’Браян ад зімы да зімы
Некалькі гадоў таму добрая менская вядзьмарка вучыла мяне спяваць старажытную беларускую песню «Былі ў маткі дзве дачушкі». Адна дачка ў той песні выйшла ў багацце, другая — у нядолю. Кожны раз, калі я даходжу да месца, дзе бедная сястра звяртаецца да брата — моўкну. Пусці мяне ў хату! — просіць яна, а брат спускае на яе сабак. Я не хачу, каб мяне кармілі, хачу каб са мной гаварылі, — просіць яна, а я маўчу на гэтым радочку, слёзы па ўсім твары.
Пра што гэта?
Чаму я так моцна адгукаюся на гэтую песню?
І пры чым тут ірландская пісьменніца Эдна О’Браян?
***
Own it, — прашаптала мне Эдна, калі я паглядзела ў вочы яе партрэту на вокладцы рамана «The High Road» першы раз. Гэта было напрыканцы мінулай зімы, у Бібліятэцы. Я нічога яшчэ тады не ведала пра Эдну О’Браян: ні пра што яна піша, ні што значыць гэтае the high road. «Вялікая дарога» — так я пераклала назву для сябе, і толькі пазней зразумела, што the high road тут значыць — «не хавайся». Усё, што я чула пра гэтую пісьменніцу да першай сустрэчы з яе кнігай — я чула ад ірландскага сябра. Адну адзіную думку: «У Эдны ёсць стыль!» — сказаў ён мне калісьці. Але так сказаў, што я паверыла. І імя Эдны запомніла.
***
Я схапіла кнігу, як толькі знайшла яе, і заспяшалася, бо прыгадала, што мушу моцна спяшацца ў гэтым дарослым жыцці, але ўжо ў гардэробе Бібліятэкі, перш чым узяць свае рэчы, я зазірнула ў раман.
«...на тым тыдні, аднойчы ўвечары, калі мы заседзеліся за сталом дапазна і пілі, пілі віно, збанамі, і пасля пілі фрапэ з перцавай мятай, адна жанчына ў нашай кампаніі, кабета з Усходу — чорныя валасы, умашчаныя брыльянцінам, бурштынавы чокер на шыі — вырашыла пагадаць нам на каве, і калі чарга дайшла да мяне, калі яна зазірнула ў маю філіжанку, нешта перасмыкнула яе твар, яна павярнулася да майго прыяцеля і загаварыла да яго: „Яна заўжды рабіла ўсё няправільна, яна і цяпер робіць усё няправільна“, — і я, дурненькая, пацягнулася па сваю філіжанку, думаючы, што недастаткова патрэсла рэшткі кавы ці не дачакалася, пакуль гушча правільна асядзе. Але было ўжо позна, яна ўжо казала мне, што я піла, ела, жыла і разумела жыццё няправільна. Яна глядзела на мяне пагардліва, і я разумела, а я ўсё жыццё гэтага і баялася, што я ліпею, а не жыву, і смерць будзе адзіным маім паратункам. — No tinguis por... — сказала мне Каталіна. — Што гэта значыць? — Не бойся, — сказала яна і пацалавала мяне. Быццам паставіла пячатку».
Чаму людзі жывуць няправільна? — думала я, углядаючыся ў гэты фрагмент, нібы ў кававую гушчу, па якой гадаюць мне.
Хто заплюшчвае нам вочы?
І як мы спрабуем разгледзецца, калі нарэшце чуем — што жывем няправільна, і ведаем, што і самі даўно гэта ведалі?
Упершыню ў жыцці я не пабегла з Бібліятэкі ў метро.
Я пайшла ў паб праз дарогу і пачала піць. Ды чытаць далей.
***
«Own it. Own it. Own it,» — вось першае, што я згадваю цяпер, напрыканцы году, калі думаю пра Эдну і канец папярэдняй зімы.
Own it — стала маёй мантра. З таго часу, як я прачытала яе раман першы раз.
«Будзь гаспадыняй. Не госцяй. Не мінаком», — так бы я пераклала гэтыя два кароткія словы з раману.
І яшчэ: Што ты робіш? Ты пішаш? Пішы! — таксама ўціснула б у гэты пераклад.
З гэтымі словамі Эдна выпусціла сваю апавядальніцу Ганну ў вялікую дарогу. Задоўга да таго, як пачаўся раман. Задоўга да таго, як ён напісаўся. Гэтых слоў у самім рамане, магчыма, няма, але я іх чую на кожнай старонцы.
Напэўна, гэтыя словы — першае, чым ратуешся, калі разумееш, што жывеш зусім не так, як збіралася на пачатку дарогі. І дазваляеш сабе нарэшце не хавацца.
***
«Our bloods were going up and down, up and down... letting go all of their thousand unspent kisses»*, — прачытала я, зайшоўшы ў паб «Clever», і сціснула кнігу мацней. Нешта ўва мне як быццам псіханула. Я ніколі так не рабіла — не ішла з Бібліятэкі ў бар. Звычайна я не магла дазволіць сабе больш за дзве гадзіны на такое падарожа. І тое раз на месяц. Часу хапала, толькі каб дабегчы да Бібліятэкі, памяняць кнігі — і ўжо трэба было бегчы назад, амаль задыхаючыся, каб не парушыць гармонію.
Але гэтым разам я пайшла ў ірландскі паб ды замовіла гінэс. А замовіўшы піва, пачала чытаць Эдну.
...Our bloods were going up and down, up and down... letting go all of their thousand unspent kisses...
Я спазняюся, дзе ты? — атрымала я паведамленне, ад самога жыцця, дарослага ўшчэнт.
Спазняйся. Ты спазняешся — і я паспазняюся, — сказала я тэлефону, аблізаўшы горкую шуму на вуснах. Гінэс прыемна казытаў горла, а галава пачала круціцца ўжо пасля трэцяга каўтка.
«Our bloods were going up and down, up and down... letting go all of their thousand unspent kisses,» — перачытала я радок, і яшчэ раз, але ніяк не магла засяродзіцца на нявыцалаваных пацалунках. І тады я замовіла яшчэ піва. Уладкавалася глыбей у канапу і паспрабавала пабачыць сябе збоку.
Бачыла я сябе вачыма Борхэса — і гэта не давала мне спакою. Я пісала, чытала і згадвала сваё жыццё — усё вачыма Борхэса. Калі б гэта было ў ягонай гісторыі, падумала я, я б мусіла піць над новай кнігай Эдны, адрываючыся ад чытання, каб расказваць пра свае нявыпісаныя кнігі і непражытыя дні, пра сваю маладосць, якая цячэ скрозь пальцы бы пясок, пакідаючы адчуванне пустэчы, павольна і элегантна, пра Гемінгуэя, які пісаў вось так у кавярнях, і пра свой шлюб, які даўно зруйнаваўся. Я б мусіла піць і занатоўваць думкі пра тое, што свет аглух і ніхто мяне не чуе. Ніхто. Ажно пакуль бармэн не пракрычаў бы над маім вухам, што ён апошні раз паўтарае: калі я сама не выйду, ён пакліча міліцыю!
Божа мой, калі я перастала ўспрымаць сябе ўсур’ёз? — спалохалася я, закрыўшы кнігу. Наколькі моцна я атруцілася Борхэсам? Ці змагу я дакрычацца сама да сябе? Ці змагу, Эдна? — спытала я ў партрэта на адваротным баку кнігі.
Own it, — адказала мне Эдна са свайго здымка. Цярпліва. Нават непахісна.
І я адказала ёй тым жа — раптоўным інсайтам. Уся твая кніга — пра страх перад часам. Вар’яцтва перад самотай.
Нейкая логіка другога кухля сказала мне: мы тут і мы напраўду жывыя — пакуль нас нехта адлюстроўвае. Пакуль нас па-сапраўднаму саграваюць увагай. Пакуль нас чуюць і з намі гавораць. «Размова — вось падарунак таму, хто пакідае сэрца адкрытым і шукае любові, і адорвае любоўю», — занатавала я ў шэра-блакітны нататнік. Нервова і ўрачыста занатавала, як ідыётка — і паглядзела ўгору: нада мной вісела металічная шыльда са здзеклівым «Beer — helping the ugly have sex».
Прасядзеўшы з гэтым інсайтам над раманам хвілін дзесяць, я нарэшце пачала чытаць. Ганна ішла па вулках горнага мястэчка ў Гішпаніі, ля берага мора, Велікодным ранкам. Яна ўцякла сюды, каб загаіць разбітае сэрца. Апошні раз разбітае — бо больш яна кахаць не збіралася. Хрыстос толькі памёр, але вось-вось усе даведаюцца, што ён уваскрос і адмовіў смерць. А пакуль ты разам са сваёй гераіняй Ганнай ідзеш па ранішняй вёсцы. Яшчэ з разбітым сэрцам і думкамі пра таго, хто не думае пра цябе. Узіраешся ў мясцовых кабет, якія «не хочуць дзяліцца з табою ні захадам сонца, ні Дарогай у Вырай». І пражываеш з расплюшчанымі вачыма сырыя пачуцці.
*Наша кроў бегала па жылах, туды-сюды, туды-сюды… вызваляючы ўсе нявыцалаваныя пацалункі... (анг.)
***
Сырыя-сырыя пачуцці. Іх тут будзе мора, — прадчула я ўжо пасля трэцяга кухля, і паглядзела на родны краявід за вакном: шэрыя сцены Бібліятэкі, шэра-барвовы ЦУМ і вымесены ў кашу снег на ходніках.
***
Я доўга сядзела ў той першы дзень у пабе і чытала далей пра вялікую дарогу Ганны, на якой яна сустракае іншых beggars of love*. Якія ўсе, бы наркаманы без наркотыка, пакутуюць, бо іх не любяць тыя, каго яны любяць. Яны вандруюць, каб пакутаваць, і пакутуюць, каб вандраваць.
«Так-так, мы напраўду жывыя — пакуль нас кахаюць», — думала я, забыўшыся і п’ючы наступны кухаль піва як каву. А вандроўнікі Эдны нібы зазіралі ў мой паб, каб адпачнуць пасярод гэтай вялікай дарогі.
Спачатку прыйшла трупа актораў. Яны спыніліся, каб падарыць Ганне маску — зрабіць фантастычна прыгожы макіяж і нагадаць пра тэатар, толькі для звар’яцелых, са «Стэпавага ваўка» Гесэ. Тэатар, у якім Гары не толькі навучыўся здымаць маску Стэпавага ваўка — ён пабачыў там тысячы іншых масак. Далей з’явілася былая аднакласніца Ганны, самая зваблівая дзяўчына школы, каб зблізку — перабольшана — паказаць, бы скажонае люстэрка, ува што ператвараецца чалавек, які залежыць ад кахання іншага. Калі вымагае кахання. Калі перакульваецца ў бок звярынага ў сабе. Нарэшце, зазірнуў мастак, трошку п’яны. Ён нечакана хутка стаў блізкім сябрам Ганны — скептычны, знявераны, атрутна-злы ірландзец. Гэта ён будзе дапамагаць Ганне падчас «крывавага камінг-аўту». Заходзіла яшчэ жанчына са злым тварам, маладая пара з «мёдам» у вачах, бізнэсмэны з гучнымі галасамі, ад якіх цяжка было прадзерціся ў чытанне. Але гэтыя ўжо былі не з рамана Эдны. Гэтыя былі мясцовыя. І я чытала далей — прамаўляючы словы ўголас, паўшэптам, каб не выпасці з Велікоднага Міжземнамор’я. Зялёнай вясны і немагчымага кахання. І гаючай пяшчоты.
Калі Ганна сустрэла пакаёўку ў сваім гатэлі, Каталіну, якая прыносіць кветкі ў яе пакой — у раман, і ў мой паб, бы зацягнутая скразняком, заляцела пяшчота. І ўсё запаланіла. На старонкі гучна ўварвалася Вірджынія Вульф, са сваімі садамі кветак: Эдна засыпае кнігу кветкамі з гэтага месца — каб гаварыць з жыццём на сваёй мове, каб наогул гаварыць! Ганна нечакана разумее, што кахае Каталіну і што Каталіна патрэбная ёй, але не як наркотык наркаману. Нешта іншае абуджаецца ў ёй разам з гэтым новым каханнем:
«Пацягнуўшыся і дастаўшы босымі нагамі скрая ложка з лісця, Каталіна абмякла. Свечка яшчэ дагарала, і вогненныя языкі полымя часам прахопліваліся — а так больш нічога. Пустэльнікі ў зацішшы. Яна дыхала лёгка і мякка, і была, ува сне, крохкай, якой не дазваляла сабе быць пры дзённым святле, бясхітрасная, даверлівая, як дзіця. Рот ейны быў прыадкрыты, нібы яна гаварыла сама з сабою. Я ляжала поруч і адчувала, як мы дакранаемся адна да адной, валасамі, не целамі, кончыкі ейных валос краналіся маіх... Яна павярнулася і абудзілася, і цела яе ледзь заўважна затрымцела, калі яна здзіўлена ўздыхнула, прыгадаўшы, дзе яна і хто побач з ёй. І тады я адчула, як яна раптоўна абхапіла мяне рукамі і сашчапіла далоні, і я пацягнулася да яе і прытулілася да яе ўсім целам. Нашыя рукі, ногі, целы злучыліся, нібы мы сталі андрагіннай істотай, і кроў радасна забегала па нашых жылах, туды-сюды, дзве крыві, як ртуць у нагрэтым тэрмометры, вызваляючы крыкі, і стогны, і тысячы нявыцалаваных пацалункаў. Пяшчота, шаленства. Голад, назад, назад у часе да таго вечна рухомага малочна-вадзяністага стану шчасця, бясконца бяспечнага, як віно ў скуры ці сок у дрэве, які нясе цябе на хвалях і які сам хваля. Межы выбухаюць, разрываюцца тут і цяпер, розум, гэтак жа як і цела, нараджаецца наноў, у гэты іншы краявід, які быў знаёмым і ў той жа час незнаёмым, нібы ты заходзіш у карціну, ці ў фрэску, пратачыўшыся скрозь сцяну плоці, сціснуўшыся, патрапіўшы ва ўлонне самога свету, і вакол увесь час чуваць ейныя словы, няўцямныя і салодкія, як пара...»
*жабракоў кахання (анг.)
***
Праз некалькі месяцаў пасля таго, як я прачытала раман Эдны, ужо рушыўшы ў сваю вялікую дарогу, я дажыла да другога інсайту пра Эдну: сырыя пачуцці — гэта пастка для творцы. Пастка.
***
А ў той першы дзень знаёмства з кнігай я вынырнула з Clever Irish Pub, значна павесялеўшы. Ніколі раней я не піла трох кухляў піва за раз, нават двух не піла, я наагул піва піла перад гэтым некалькі разоў у жыцці. Трошкі п’яная, я прайшла паўз ГУМ, называючы яго ў думках ЦУМам, запаволіла крок перад тумбай з люстэркам (доўгія чорныя скураныя боты мне спадабаліся, але гэта быў не мой адбітак, я была ў карычневых нежаночых да немагчымасці ботах і надта шырокіх з выцягнутымі каленкамі джынсах). І нырнула ў метро. Нырнула і паплыла — пакуль яшчэ на дно, але прамаўляючы загадкавае scalding shame scalding shame scalding shame*.
Лёгка прамаўляючы, амаль як лічылку. Зусім сябе не шкадуючы.
*Пякельны сорам, пякельны сорам, пякельны сорам (анг.)
***
На наступны дзень нешта ўва мне працягвала бунтаваць — я засталася ў ложку на цэлы дзень. Не хадзіла ў краму. Не гатавала. Не рыхтавалася да наступнага тыдня. Я чытала.
І чытала я пра падарожжа, у якое выпраўляецца кабета, Ганна, каб загаіць разбітае сэрца. Падарожжа да Міжземнага мора.
Цяпер я разумею — не каб загаіць разбітае сэрца, а каб смакаваць гэтую разбітасць і пісаць з яе. І гэта найгарчэйшая аблуда. І толькі ахвяра іншага чалавека, Каталіны, якая расстанецца з жыццём дзеля яе, навучыць Ганну зусім іншай любові — і зусім іншаму пісьму навучыць Эдну. І дапаможа мне расплюшчыць вочы.
Акурат тады, чытаючы раман, я і вырашыла ехаць у Барсэлону. У тую ж ноч замовіла квіткі, зарэгістравалася на семінар для выкладчыкаў ангельскай мовы, пра які марыла ўжо гадоў пяць, выпіла тры кубкі кавы позна ўвечары — і села за пісьмовы стол. Пісаць. Не з борхэсаўскага прытулку. Не хаваючыся. А вочы-ў-вочы з жыццём. Пра тыя самыя сырыя да немагчымасці пачуцці.
***
Перад ад’ездам я паспела дачытаць кнігу да канца:
Ганна і Каталіна пачынаюць сустракацца. І кахаць адна адну. Каталіна не вагаецца глядзець жыццю вочы-ў-вочы і жыццё ёй, вядома, помсціць. Нехта піша на дзвярах яе бацькоў — Lesbos. І дарогі назад ужо няма.
Ганна — артыстычна — помсціць за сваю каханую і адначасова наважваецца на крывавы камінг-аўт: просіць сябра-мастака, таго самага ірландца, напісаць самымі прыгожымі фарбамі, самымі дарагімі, выкшталцонае Lesbos на кожным доме ў вёсцы Каталіны. На кожным. Скандал пашыраецца па краі — і неўзабаве ў вёску прыязджае вянчаны муж Каталіны, каб змыць ганьбу кроўю.
***
Ты танчыш, а не ходзіш па кухні, — сказаў мне за сняданкам італьянец, які засяліўся са мной у адзін нумар хостэлу ў Барсэлоне.
Так, — усміхнулася я. Гэта быў першы камплімент за доўгія-доўгія гады. Які я пачула.
Што ты робіш? Ты пішаш? — спытаў мяне стары партугалец, яшчэ адзін сусед, за вячэрай.
Так, — схлусіла я. — Эротыку.
Я спадзявалася, што далей ён нічога пытаць не будзе. Што спытаеш пра эротыку? Сюжэт — каго цікавіць сюжэт у эротыцы? Яго доўгія-доўгія пальцы. Цудоўныя доўгія пальцы...
Ён прыгледзеўся да мяне ўважліва. Паглядзеў у душу. Нібы прасканаваў — і тады запытаўся:
Ты прыдумала апошні радок? — як быццам прадбачыў, што гэта і будзе маёй стрэмкай на цэлы год.
Я не магу скончыць. Нічога, — сказала я праўду, але не адвяла позірка ад ягоных пякельна-чорных партугальскіх вачэй.
Гэта акурат пра эротыку, — пажартаваў ён і рассмяяўся, трасучы сваімі чорнымі кудзёркамі.
***
З сырых пачуццяў, з ран — нічога так і не напісалася.
Падказкі, што так і будзе, што дарога сама па сабе — нестваральная, былі раскіданыя па кнізе Эдны, але тады, напрыканцы мінулай зімы, вочы чапляліся за іншае. І толькі летам, калі я зноў перачытвала раман, лежачы на прахалоднай падлозе ў задушна-гарачым Менску, я падумала: кніга Эдны — яшчэ і пра гэтую пастку. І пра паратунак з яе:
«Мы не заняліся каханнем, мы сядзелі і глядзелі адно на аднаго, як старажытныя магі.
Я б хацеў заняцца каханнем з табой, але гэта неабавязкова, — сказаў ён. Я ведаю, — адказала я. Ты не ведаеш, — запярэчыў ён. — Ты думаеш, што ведаеш... ты ўсё яшчэ думаеш, што гэта самае важнае ў жыцці... павер мне, гэта не так... людзі пераацэньваюць любошчы, і асалоду ад іх таксама пераацэньваюць.
Затым ён падняўся і пацалаваў мяне, пацалунак быў глыбокім і ў ім было нешта бясконца сцвярджальнае. Я ў момант адчула, што назаўжды прагнала ўспамін пра пакутлівае цалаванне падушкі.
Мы амаль не варушыліся. Часам у пакоі скакалі цені ад вагню. На сценах віселі дзве вялізныя карціны, на якіх, як сказаў ён, былі паказаныя абодва бакі жыцця, анёльскі і звярыны. На адной карціне былі намаляваныя жанчыны ў белых джылабах, якія сядзелі да нас спінамі, спакойна гледзячы на мора, на другой — драпежнік, дзік, які скакаў цераз прорву, з крывава-чырвонымі кіпцюрамі. Скала, з якой ён скакаў, была зялёнай, як лёд і як каштоўныя камяні, таго ж адцення, што і нябёсы Пітэра Брэйгеля, пад якімі ён намаляваў гончых і самотных паляўнічых. Мы дакраналіся адно да аднаго без дотыкаў. Дотык, які так і не здарыўся, атуліў нас, затрымаўся над нашымі рукамі, над нашымі целамі, мы трымалі адно аднога нябачнымі антэнамі нашых думак, і я падумала, гэтага мне хопіць назаўжды, гэтага моманту чыстага жыцця, гэтай плыні неўцялесненага кахання».
***
Напэўна, я змагла адчуць гэтую траекторыю сэрца Эдны — бо сама сёлета дакранулася да «моманту чыстага жыцця, гэтай плыні неўцялесненага кахання».
Так, Эдна, бясконца сцвярджальны пацалунак — выхоплівае цябе з падзення.
Але калі скура пачынае забываць яго дотык — ён цябе і штурхае ў прорву. Пачынаецца самае страшнае ў гэтым падарожжы — пачынаецца паніка адзіноты.
***
Трымай мой ровар, я павалюся! — крычыць маленькая дзяўчынка ўва мне. Капрызная. Заплаканая. Спалоханая. Бо вучыцца ехаць сама, але так хоча, каб трымаў яе — ён.
Трымай, я сказала, — верашчыць яна. Звераня ўва мне верашчыць. І круціць галавой, шукаючы таго, хто ўжо далёка.
Хачу, каб са мной гаварылі! Хачу, каб са мной гаварылі! Хачу, каб са мной гаварылі! — шапчу і я, следам за Эднай, кастрычніцкімі вечарамі, але чую, як голас мой ператвараецца ў драпежны, звярыны крык.
І тады я згадваю, што прапусціла ў папярэдніх чытаннях Эдны: напрыканцы рамана муж Каталіны прыходзіць з нажом, каб зарэзаць ірландку-спакусніцу, але забівае жонку. І я адхінаюся ад свайго звярынага крыку. Ад патрабавання размовы. Ад вымогаў.
І абяцаю свайму сэрцу іншую размову — са мной, за маім жа ўласным пісьмовым сталом.
***
Яго доўгія-доўгія пальцы. Цудоўныя доўгія пальцы. І водар — цёплага дрэва і спецый. І раптоўная думка, што ўсё мае сэнс, — гэта я напісала на пачатку свайго новага апавядання.
Пасля ўсяго разумееш: мелодыя сэрца ўвесь час жыла ўнутры. Яна, гэтая мелодыя, не чужая, не вывучаная, не падарунак — яна ўвесь гэты час была ў табе. Ты не ўпершыню яе чуеш, ты нібы прыгадваеш яе — калі патрапляеш у сапраўдную размову.
І калі чуеш шэпт, казытлівы, каля самага вуха: Own it!
***
Я пісала гэтую гісторыю напрыканцы восені, лежачы на падлозе, бо — унікаючы вызвалення, унікаючы апошняга радка, — я заваліла пісьмовы стол кнігамі і нататкамі, нібыта наўмысна дзеля таго, каб не магчы пісаць за ім. Я ляжала на падлозе і пісала. Побач, на падлозе, гарэла свечка, бо час нібыта ўшчыльніўся і ціснуў на мяне і дні станавіліся цямнейшымі. На стале ўжо чакалі падрыхтаваныя дакументы на развод. На дакументах — кніга Эдны. Кніга, якую я ўжо трэці раз брала ў гэтым годзе. Можна было б і скрасці, — тачыўся голас Борхэса, але я гнала яго прэч. Кніга была мне патрэбная — як напамін пра галоўнае. І здымак Эдны на той кнізе — як краявід, што чакае, а ў тым краявідзе — малітва.
...Пратачыцца ў карціну скрозь сцяну плоці, сцяўшыся, ва ўлонне самога свету...
Скрозь сцяну плоці...
Скрозь сцяну...
***
Цяпер мне здаецца, што я так доўга супраціўлялася гэтаму «вызваленню ад Эдны», гэтай простай выснове вялікай дарогі — размова пачынаецца, калі ты загаворваеш з сабой! — бо баялася пачуць адказы на свае пытанні.
Ці бывае літаратура пасля вызвалення?
Ці бывае літаратура шчасця?
Ці не застаемся мы нешчаслівымі — адно дзеля таго, каб пісаць?
Ці стала Эдна шчаслівай?
Пра што насамрэч яе кніга?
***
У адзін з самотных візітаў у паб, недзе напрыканцы лістапада я запісала ў нататніку: «Кніга Эдны — гімн палігаміі. Неўцялесненай любові і ўцялесненай пяшчоты. Яна пра рухомыя межы агульнага падсвядомага».
Калі кахаеш — мусіш адмовіцца ад усяго, — напісала Эдна ў самым канцы рамана.
***
Настала новая зіма, падае новы снег — і я зноў п’ю ў пабе, побач з Бібліятэкай, і дапісваю гісторыю пра тое, як я чытала Эдну О’Браян, ад зімы да зімы. І я ўжо чацвёрты раз бяру гэтую кнігу. Мусіць, я ўсё ж скраду яе, — усміхаюся я снежнаму краявіду за вакном.
Яна дапамагла мне пабачыць тое, што я і раней бачыла, але не прызнавалася сабе: калі выходзіш у вялікую дарогу, адкрываеш сэрца і дазваляеш межам быць рухомымі — не будзе дарункаў, пярсцёнкаў, сямейных ложкаў, вырубленых з дрэва.
Будзе іншае.
***
Ты прыдумала апошні радок? — спытаў мяне партугалец мінулай зімой.
Так, вось ён, у маім новым апавяданні — доўгі, джойсаўскі, зусім без правілаў:
...Яна ляжала побач з ім і адначасова вельмі далёка, нібы патрапіўшы ў зусім іншы краявід, ва ўлонне свету, у свет, дзе не два далягляды, на ўсход і на захад, дзе даляглядаў бясконца шмат, і яны тасуюцца з кожным ягоным словам, з кожным яе словам, з кожным паваротам размовы, і размова іх раптам сціхае, калі яны чуюць, як — няўцямна і соладка — пачынае падаць снег, аднекуль з глыбіні самога сусвету, на ўсе далягляды, і як лягаюць сняжынкі, нібыта пяшчота, на сэрцы тых, хто маўчыць, і на сэрцы тых, хто гаворыць.
