Вінцэсь Мудроў. Помнік літары «Ў» (Мінск, Янушкевіч, 2018)
Я адразу вось так, з галоўнага, каб усе былі задаволеныя. Прыўкрасны аўтарскі тэкст!
А далей са спакойным сумленнем працягну сваё чытацка-спажывецкае трызненне.
Пачынаюць кнігу «Помнік літары «Ў» жарсці на аграсядзібе, якія мяне адначасова і расчаравалі, і заінтрыгавалі. Хто б мне патлумачыў, навошта ў першай частцы гэтага апавядання такая відавочная адсылка на «Візіт старой дамы» Фрыдрыха Дзюрэнмата? Навошта ўвогуле першая частка і Спартак Іванавіч? Я чакала, усю кнігу спадзявалася, што гэтая паралель з вядомай п’есай мае нейкі сэнс. Тым больш падступны аўтар запусціў далей яшчэ два апавяданні, падзеі ў якіх маглі б разгортвацца якраз недалёка ад сядзібы Сцяпана Гайцюкова... Чаканні не спраўдзіліся. Больш таго, я змудрылася не паверыць апавядальніку, ён спаліўся на дробязі:
«Амерыканка, місіс Маер, Васілю адразу спадабалася <...> І звалі яе адмыслова: Каліста. Васіль, набраўшыся смеласці, пацікавіўся — адкуль такое дзіўнае імя? Аказалася, што бацька кабеты ў маладосці захапляўся навуковай фантастыкай, таму й назваў дачок у гонар спадарожнікаў Юпітэра: Каліста і Амальтэя». І вось той самы Васіль Хаміцкі — паэт, былы журналіст, літаральна праз старонку «...хацеў адпусціць пеўня — ну не секчы ж яго на вачах гэтай Каністры, ці як яе там...»
Так перакруціць імя чалавека, які падабаецца? Не веру! Дарэчы, якое ўсё ж такі прозвішча ў амерыканкі: Маер ці Майер? Карэктар, ты ведаеш? Там прыблізна 50/50 — я сама не здолела вызначыць.
Чаму мяне ўсё часцей наведвае думка, што сучбелліт і яе сябра — беларускі выдавецкі бізнэс не бачаць сэнсу ў тым, каб рабіць якасныя кніжкі? Чаму апавяданне «Шпег» з 2011 года — з публікацыі ў «Дзеяслове» не перачытвалася нікім, хто павінен быў яго перачытаць у 2013-м пры выданні зборніка «Багун» і зараз, у 2018-м, пры падрыхтоўцы да друку гэтай кнігі? Ці ляп пра націск у прозвішчы на першым (апошнім) сказе ўжо дажыў да вымушана ганаровага звання «так і задумана, з песні слова не выкінеш»? Як-ніяк пяць гадоў у кнігах — міні-юбілей можна адзначыць.
Пракаўтнуўшы ўтраіх з Васілём Хаміцкім і героем другога апавядання, якое дало назву ўсяму зборніку («літары „Ў“ няма месца на гэтай зямлі», — вось дзе сапраўды націск на апошнім сказе), халодны камяк крыўды за сапсаваныя дробязямі класныя тэксты, чытаю далей.
Мяне чакае «Вецер вандраванняў» з парай шыкоўных індыкоў — самае забаўнае, просценькае і вясёлае апавяданне ў кнізе. У ім ніхто не расчараваўся ў жыцці і не памёр. Хаця не, памёр муж цёткі Аўгінні ды гусака ў суседкі прыдушылі, але даўно — і таму не лічыцца. Мабыць, праз гэта яно і вытыркаецца з агульнага шэрагу апавяданняў зборніка, падаецца трошку не да месца, амаль як адзінае дзіця ў кампаніі дарослых.
Яшчэ адзін твор, які стаіць асобна ад іншых, — навела «Албанскае танга», дзе распавядаецца пра гісторыю савецка-албанскіх адносінаў, пачынаючы з 1947 года, і вельмі яскрава паказана, як бароніцца таталітарная сістэма ад людзей, якія проста хацелі жыць, быць шчаслівымі і будаваць тую самую светлую будучыню, абяцаную дзяржавай, як можна карыстацца гэтай сістэмай, калі дабраўся да ўлады, і як яна ў сваю чаргу выкарыстоўвае цябе.
А вось калі насамрэч захочацца пачытаць пра шчырае і няшчаснае першае каханне, лепш разгарніце старонкі з «Песнямі піянерскага лета».
Увогуле ў гэтым зборніку апавяданні на любы густ для аматараў лёгкай чарнухі.
Вам пра расчараванне і шкадаванне, што ўсё не так, як трэба, але само па сабе жыццё — штука смешная? Калі ласка — «Жарсці на аграсядзібе», «Помнік літары «Ў», «Шпег», «Дзень нараджэння», «Апошняя рэпетыцыя».
Малавата драматызму? Ды не пытанне!
«Лох» — герой-музыкант (сапраўды лох) павесіўся.
«Сцяг над царквою» — «гульня» ў рэвалюцыйна-камсамольскую рамантыку хлопца з Заходняй Беларусі скончылася ўдзелам у забойстве настаўніка і вымушанымі ўцёкамі ў Савецкую Беларусь, хаця бегчы туды не вельмі і хацелася.
«Нябесныя знакі» — усе ў апавяданні застаюцца жывыя. Пакуль. Бо тыя знакі нябесныя бачыў Мішка, які паехаў у свае Хойнікі, пра знакі Лазюку з Рэчыцы распавядае Васіль, які нібыта таксама з Гомельшчыны... А праз год пасля гэтага — ужо не ў апавяданні, а рэальна — лясне Чарнобыль.
«Зямля мая вечная» — увогуле смешная гісторыя пра выступ былога опернага спевака на аглядзе мастацкай самадзейнасці, але Нінэль Іванаўна праз гэтае «смешна» памірае ад інфаркту.
«У святле бліскавіц» — міла, светла, з надзеяй на лепшае нават. Вось толькі дзед памірае пад грукат градзін па даху — і чытач гэта ведае, — а ўнук працягвае размаўляць з дзедам, бо пра яго смерць зможа даведацца толькі раніцай.
...Нарэшце зразумела, чаму Вінцэсь Мудроў не мой аўтар: у мяне няма дыялогу з яго творамі, яны закрытыя і проста не даюць такой магчымасці. Тэксты Мудрова — тэатр аднаго актора, прычым у радыёпастаноўцы. Ён — адзіны сведка таго, пра што расказвае: гэта толькі яго ўспаміны, ён нанова перажывае тое, што адчуваў і бачыў тады, у мінулым, а слухач вымушаны ўспрымаць падзеі праз прызму пачуццяў апавядальніка і верыць. Ці не верыць.
Трымаць увесь час толькі на сабе увагу слухача вельмі складана, але Мудроў выдатна з гэтым спраўляецца. Мабыць, таму што расказвае пра жыццё, звычайнае, з дробнымі радасцямі, дробнымі крыўдамі, без пафасу, без надрыву, часам смешнае ці недарэчнае, часам страшнае, але сапраўднае. І ніякіх разважанняў пра... ды не важна пра што. У нашых школах не будуць любіць творы Мудрова: у іх цяжка вызначыць, што хацеў сказаць аўтар. Ды й само гэтае пытанне будзе гучаць недарэчна. Бо аўтар якраз сказаў усё, што хацеў, і не трэба нічога дадумваць.
«Камедыя з трагічным фіналам павінна быць смешнай». Магчыма, гэтая фраза — адзінае, што яднае п’есу Фрыдрыха Дзюрэнмата і зборнік апавяданняў Вінцэся Мудрова. Вядома, можна правесці паралелі, сказаць, што ўся наша краіна амаль ужо сто гадоў той самы Гюлен, і напісаць пра гэта цэлы артыкул... Але я не буду прыцягваць за вушы тое, чаго няма. Я толькі задаю пытанні, на якія ніхто мне не адкажа.
