Слава і вечнасьць

Пераклад: 
класічная нямецкая паэзія, вершы па-беларуску, нямецкая літаратура XIX стагоддзя, беларуская мова, тарашкевіца, пераклад

Дзяцінскім, і жахлівым, і занудным...

(Kindisch und schaurig und wehmutsvoll...)

Дзяцінскім, і жахлівым, і занудным
здаваўся часта мне матыўчык часу:
зірніце, ці яму цяпер я падпяваю?
услухайцеся, ці гульлівы перазвон
не ператварыўся ва ўрачысты,
ці не гучыць
звысок, нібы з высокай генуэзскай вежы,
матыў дзяцінскі, і пры тым жахлівы,
жахлівы і занудны.

1877

Ecce Homo

Так, мне творца мой вядомы!
Я, як той пажар, бяз стомы
сам сябе кармлю і ем.
Што міну — як вугаль гасьне,
што крану — палае ясна
мной, сапраўдным полымем!

1882

Скептык прамовіў

(Der Skeptiker spricht)

Жыцьцё прайшло напаў —
дух з тропу рухам стрэлак зьбіты.
Ты марна тут шукаў —
і ў пошуку яшчэ, нібыта?
Жыцьцё прайшло напаў —
пасьля ўсяго, што перажыта,
чаго шукаць падстаў?
Падстаў шуканьня менавіта!

1882

«Pia, Caritatevole, Amorosissima»*

З могілак Campo Santo

Сваёй авечкі воўну
рахмана лашчыш ты,
твой позірк зьзяньня поўны
агню і мілаты,
настолькі любай сэрцу
другой такой няма —
сьвятло адзінаверцаў,
Amorosissima!

Чаму ж сышла так рана,
раптоўна, у журбе?
І хто ж быў той каханы,
што не кахаў цябе?
Плач вочы засьцілае,
адказу мне няма —
маўчыш, нібы жывая,
Amorosissima.

*Набожная, ласкавая, вельмі любая (лац.)

1882

Люблю вас, о грабніцы...

(Dich lieb’ich, Gräbergrotte!..)

Люблю вас, о грабніцы,
хлусьлівы мармур ваш!
З вас ад душы цьвяліцца
карціць мне, не інакш.

Ды тут не да сьмяшка мне —
стаю, раву раўмя:
вось твой партрэт у камні,
пад ім — тваё імя.

Нашто казаць камусьці,
як цалаваў твой твар,
нібы ня маюць вусны
за мармур іншых мар?

Няўжо магільны камень
я, блазан, пакахаў?
Тваё імя таксама
я з плачам цалаваў.

1884

Ніколі хваля не спачне...

(Die Welle steht nicht still...)

Ніколі хваля не спачне,
ноч ласьціцца да сонца —
кажы не «Так заўгодна мне!»,
а «Гэта ў маёй моцы!»

Спрадвечны розгалас крыніц
з вышыняў вуха ловіць...
На іх пачатку бог стаіць —
сам вечны пачатковец.

1884

Дзень адгучаў...

(Der Tag klingt ab...)

Дзень адгучаў, пажоўкла радасьць, дагарэла
сьвятло апоўдня.
Як доўга шчэ? Выходзяць зоркі, поўня,
вецер і шэрань. Больш марудзіць мне ня трэба:
як сьпелы плён, мяне зьдзьме подых з дрэва.

1885

Песьня апоўначы

(Das Mitternachtslied)

О, чалавек! Прарочы
паслухай сьпеў глыбокай ночы!
«Сном памерлых
я спала, ды раскрыла ўрэшце вочы —
сьвет невымерны
болей, чым нават дзень прызнаць ахвочы.
Жалобы плынь
плытчэйшая за бездань асалоды.
Жаль кажа: Згінь!,
а асалода прагне быць заўсёды —
у вечнасьці бяздоннай быць заўсёды!»

1885

У новыя моры

(Nach neuen Meeren)

Я хачу туды і веру —
у сябе й ва ўласны спрыт.
Генуэзскую галеру
вабяць хвалі і блакіт.

Сьвет — як новы, у глыбокім
час з прасторай дзённым сьне,
і Тваё, Бясконцасьць, вока,
пазірае на мяне!

1887

Зільс-Марыя

(Sils-Maria)

Я тут сядзеў, чакаў няведама чаго,
па-за дабром і злом, атульвала ўсяго
між ценем і сьвятлом бязмэтная гульня —
і часу акіян у самым сэрцы дня.

І тут, сяброўка, я адчуў сябе двакроць —
сам Заратустра мне зьявіўся мімаходзь.

1887

Да Гётэ

(An Goethe)

Да Непазбыўнасьці
меў піэтэт —
бог надурыў цябе,
бедны паэт.

Сьвет-кола круціцца,
мкне без рамня.
Нудным — бязглузьдзіца,
блазнам — гульня.

Вольна мяшаюцца
зьнешнасьць і сэнс.
Вечна вар’яцкае
вабіць нас спрэс.

1887

Цяжар свой зашпурні на глыбіню!..

(Wirf dein Schweres in die Tiefe!..)

Цяжар свой зашпурні на глыбіню!
Забудзь, чалавеча! Забудзь, чалавеча!
Вось боскае мастацтва — забываць!
Калі хочаш ляцець,
калі хочаш быць у вышынях як дома:
закінь тое, што ў табе найцяжэйшае, у мора!
Вось яно, мора, і сам кінься ў мора!
Вось боскае мастацтва — забываць!

1888

Апошняя воля

(Letzter Wille)

Памерці як той,
сьведкам чыёй сьмерці я калісьці быў —
як мой сябар, што, быццам бог, маланкамі
й промнямі азарыў цемру маёй маладосьці.
Рашучы й глыбокі,
танцор у бітве, —

самы вясёлы з ваяроў,
самы сур’ёзны зь пераможцаў,
на ягоным лёсе паўстаў яшчэ адзін лёс —
суворы, задуменны, прадбачлівы:

ён трымцеў ад таго, што перамог,
і радаваўся, што перамог уміраючы:

ягоная сьмерць была загадам —
і загад гучаў «зьніштож»...

Памерці як той,
сьведкам чыёй сьмерці я калісьці быў:
памерці пераможна, зьніштажальна...

1888

Слава і вечнасьць

(Ruhm und Ewigkeit)

1.

Як доўга ты сядзіш ужо
на ўласным нешацунку?
Зважай! Яшчэ выседзіш тут
яйка,
яйка базылішка,
з сваёй задоўжанай жалобы.

Навошта Заратустру абпаўзаць гару? —

Недаверлівы, разьвярэджаны, змрочны
доўгачакальнік, —
і раптам бліскавіца,
яскравая, жахлівая, ударыла
з прадоньня неба:
у самой гары скалануліся
вантробы...

Як што Нянавісьць і Маланка
сталі Адным, адным Праклёнам —
па гары ўдарыў Заратустраў гнеў,
і навальнічная хмара папаўзла сабе далей.

Схавайцеся, у каго яшчэ засталася апошняя коўдра!
Залезьце ў ложкі, пестункі!
Грымоты шырацца пад купалам нябёс,
трымцяць муры і бэлькі,
б’юць бліскавіцы й пякельныя праўды —
Заратустра рассварыўся...

2.

Гэтую манэту, якою
за ўсё плаціць сьвет,
Славу — ,
я бяру толькі ў пальчатках,
з агідай кідаю яе сабе пад ногі.

Каму патрэбная плата?
Прадажным...
Толькі той, хто прадаецца,
хапаецца зашмальцаванымі рукамі
за сваю блышыную, бляшаную бразготку, Славу!

— Хочаш сабе купіць такога?
Яны ўсе на продаж.
Але ня будзь скнарам!
зьвіні поўнай машной! — 
іначай іх толькі ўмацуеш,
пераканаеш іх у іхнай Цноце...

Яны ж усе цнатліўцы.
Пашанота і Цнота рыфмуюцца.
Колькі сьвет жыве,
ён плаціць дэмагогам Цноты
бразгатам Пашаноты —
уласна, сьвет і жывіцца гэтай шуміхай...

Перад усімі цнатлівымі
хачу быць вінаваты,
зьвінавачаны ўва ўсіх сьмяротных грахах!
Перад усімі вестунамі Славы
маю адну амбіцыю: быць чарвяком,
на іхным фоне так жадаю
быць самым нізкім...

Гэтую манэту, якою
за ўсё плаціць сьвет,
Славу — ,
я бяру толькі ў пальчатках,
з агідай кідаю яе сабе пад ногі.

3.

Цыц! — 
Аб вялікіх рэчах — а я іх бачу! — 
трэба маўчаць
або казаць належна ўрачыста:
кажы ўрачыста, мая натхнёная мудрасьць!

Я бачу, як там, угары,
пераліваюцца моры сьвятла:
— о Ноч, о Моўч, о замагільны Рокат!..

Я бачу азнаку —
з найдальняй далечы
плыве памалу да мяне зіхоткае сузор’е...

4.

Найвышэйшая сьветліня быцьця!
Панарама неўміручых твораў!
Ты прыходзіш да мяне? — 
Нікім ня ўгледжаная,
тваё нямое хараство —
як? не ўцякае ад маіх вачэй?

Шчыт неабходнасьці!
Панарама неўміручых твораў!
— але ж ты ўжо ведаеш тое,
што ўсе ненавідзяць,
што люблю толькі я:
што ты вечная!
што ты неабходная!
Маю любоў здольная распаліць
заўжды толькі неабходнасьць.

Шчыт неабходнасьці!
Найвышэйшая сьветліня быцьця!
— якой не дасягне ніводнае жаданьне,
не запляміць ніводнае «Не», —
вечнае «Так» быцьця,
вечна мне быць тваім «Так»:
бо я кахаю цябе, о Вечнасьць! — —

1888

Спадабаўся матэрыял? Прапануем пачытаць:

Пераклад:
Макс Шчур

Я ведаю, што я самаўладны,
я не турбую свой дух патрэбай апраўдвацца ці быць зразуметым,
вечныя законы не выбачаюцца,
(Зрэшты, я лічу, што ў маіх словах ня больш фанабэрыі, чым у грунтвазе, якою я зьвяраю
свой дом.)

Пераклад:
Макс Шчур

Ты ёсьць Любоў: табе багаты
хай, як Хрысту, цалуе пяты
й ідзе з табой па сьвеце, сам
майно раздаўшы беднякам,

альбо ў імя тваёй любові
абвесьціць хай паход крыжовы
вайне, падману — усяму,
што несла выгаду яму.

Пераклад:
Макс Шчур

Так, дасягнуўшы росквіту, у прах
імпэрыі сыходзяць пачаргова,
бо прадчуваюць: іхны ўзьнёслы гмах
ня ёсьць, на жаль, увасабленьнем Слова.

Пераклад:
Макс Шчур

«Калі я быў Прывід зусім малады,
хлапчук зь мяне ўдаўся зухвалы!
Усе на слупах мы сядзелі тады,
нам лусьцікі з маслам да чаю заўжды —
хоць сьвята, хоць ноч — падавалі».