Дзяцінскім, і жахлівым, і занудным...
(Kindisch und schaurig und wehmutsvoll...)
Дзяцінскім, і жахлівым, і занудным
здаваўся часта мне матыўчык часу:
зірніце, ці яму цяпер я падпяваю?
услухайцеся, ці гульлівы перазвон
не ператварыўся ва ўрачысты,
ці не гучыць
звысок, нібы з высокай генуэзскай вежы,
матыў дзяцінскі, і пры тым жахлівы,
жахлівы і занудны.
1877
Ecce Homo
Так, мне творца мой вядомы!
Я, як той пажар, бяз стомы
сам сябе кармлю і ем.
Што міну — як вугаль гасьне,
што крану — палае ясна
мной, сапраўдным полымем!
1882
Скептык прамовіў
(Der Skeptiker spricht)
Жыцьцё прайшло напаў —
дух з тропу рухам стрэлак зьбіты.
Ты марна тут шукаў —
і ў пошуку яшчэ, нібыта?
Жыцьцё прайшло напаў —
пасьля ўсяго, што перажыта,
чаго шукаць падстаў?
Падстаў шуканьня менавіта!
1882
«Pia, Caritatevole, Amorosissima»*
З могілак Campo Santo
Сваёй авечкі воўну
рахмана лашчыш ты,
твой позірк зьзяньня поўны
агню і мілаты,
настолькі любай сэрцу
другой такой няма —
сьвятло адзінаверцаў,
Amorosissima!
Чаму ж сышла так рана,
раптоўна, у журбе?
І хто ж быў той каханы,
што не кахаў цябе?
Плач вочы засьцілае,
адказу мне няма —
маўчыш, нібы жывая,
Amorosissima.
*Набожная, ласкавая, вельмі любая (лац.)
1882
Люблю вас, о грабніцы...
(Dich lieb’ich, Gräbergrotte!..)
Люблю вас, о грабніцы,
хлусьлівы мармур ваш!
З вас ад душы цьвяліцца
карціць мне, не інакш.
Ды тут не да сьмяшка мне —
стаю, раву раўмя:
вось твой партрэт у камні,
пад ім — тваё імя.
Нашто казаць камусьці,
як цалаваў твой твар,
нібы ня маюць вусны
за мармур іншых мар?
Няўжо магільны камень
я, блазан, пакахаў?
Тваё імя таксама
я з плачам цалаваў.
1884
Ніколі хваля не спачне...
(Die Welle steht nicht still...)
Ніколі хваля не спачне,
ноч ласьціцца да сонца —
кажы не «Так заўгодна мне!»,
а «Гэта ў маёй моцы!»
Спрадвечны розгалас крыніц
з вышыняў вуха ловіць...
На іх пачатку бог стаіць —
сам вечны пачатковец.
1884
Дзень адгучаў...
(Der Tag klingt ab...)
Дзень адгучаў, пажоўкла радасьць, дагарэла
сьвятло апоўдня.
Як доўга шчэ? Выходзяць зоркі, поўня,
вецер і шэрань. Больш марудзіць мне ня трэба:
як сьпелы плён, мяне зьдзьме подых з дрэва.
1885
Песьня апоўначы
(Das Mitternachtslied)
О, чалавек! Прарочы
паслухай сьпеў глыбокай ночы!
«Сном памерлых
я спала, ды раскрыла ўрэшце вочы —
сьвет невымерны
болей, чым нават дзень прызнаць ахвочы.
Жалобы плынь
плытчэйшая за бездань асалоды.
Жаль кажа: Згінь!,
а асалода прагне быць заўсёды —
у вечнасьці бяздоннай быць заўсёды!»
1885
У новыя моры
(Nach neuen Meeren)
Я хачу туды і веру —
у сябе й ва ўласны спрыт.
Генуэзскую галеру
вабяць хвалі і блакіт.
Сьвет — як новы, у глыбокім
час з прасторай дзённым сьне,
і Тваё, Бясконцасьць, вока,
пазірае на мяне!
1887
Зільс-Марыя
(Sils-Maria)
Я тут сядзеў, чакаў няведама чаго,
па-за дабром і злом, атульвала ўсяго
між ценем і сьвятлом бязмэтная гульня —
і часу акіян у самым сэрцы дня.
І тут, сяброўка, я адчуў сябе двакроць —
сам Заратустра мне зьявіўся мімаходзь.
1887
Да Гётэ
(An Goethe)
Да Непазбыўнасьці
меў піэтэт —
бог надурыў цябе,
бедны паэт.
Сьвет-кола круціцца,
мкне без рамня.
Нудным — бязглузьдзіца,
блазнам — гульня.
Вольна мяшаюцца
зьнешнасьць і сэнс.
Вечна вар’яцкае
вабіць нас спрэс.
1887
Цяжар свой зашпурні на глыбіню!..
(Wirf dein Schweres in die Tiefe!..)
Цяжар свой зашпурні на глыбіню!
Забудзь, чалавеча! Забудзь, чалавеча!
Вось боскае мастацтва — забываць!
Калі хочаш ляцець,
калі хочаш быць у вышынях як дома:
закінь тое, што ў табе найцяжэйшае, у мора!
Вось яно, мора, і сам кінься ў мора!
Вось боскае мастацтва — забываць!
1888
Апошняя воля
(Letzter Wille)
Памерці як той,
сьведкам чыёй сьмерці я калісьці быў —
як мой сябар, што, быццам бог, маланкамі
й промнямі азарыў цемру маёй маладосьці.
Рашучы й глыбокі,
танцор у бітве, —
самы вясёлы з ваяроў,
самы сур’ёзны зь пераможцаў,
на ягоным лёсе паўстаў яшчэ адзін лёс —
суворы, задуменны, прадбачлівы:
ён трымцеў ад таго, што перамог,
і радаваўся, што перамог уміраючы:
ягоная сьмерць была загадам —
і загад гучаў «зьніштож»...
Памерці як той,
сьведкам чыёй сьмерці я калісьці быў:
памерці пераможна, зьніштажальна...
1888
Слава і вечнасьць
(Ruhm und Ewigkeit)
1.
Як доўга ты сядзіш ужо
на ўласным нешацунку?
Зважай! Яшчэ выседзіш тут
яйка,
яйка базылішка,
з сваёй задоўжанай жалобы.
Навошта Заратустру абпаўзаць гару? —
Недаверлівы, разьвярэджаны, змрочны
доўгачакальнік, —
і раптам бліскавіца,
яскравая, жахлівая, ударыла
з прадоньня неба:
у самой гары скалануліся
вантробы...
Як што Нянавісьць і Маланка
сталі Адным, адным Праклёнам —
па гары ўдарыў Заратустраў гнеў,
і навальнічная хмара папаўзла сабе далей.
Схавайцеся, у каго яшчэ засталася апошняя коўдра!
Залезьце ў ложкі, пестункі!
Грымоты шырацца пад купалам нябёс,
трымцяць муры і бэлькі,
б’юць бліскавіцы й пякельныя праўды —
Заратустра рассварыўся...
2.
Гэтую манэту, якою
за ўсё плаціць сьвет,
Славу — ,
я бяру толькі ў пальчатках,
з агідай кідаю яе сабе пад ногі.
Каму патрэбная плата?
Прадажным...
Толькі той, хто прадаецца,
хапаецца зашмальцаванымі рукамі
за сваю блышыную, бляшаную бразготку, Славу!
— Хочаш сабе купіць такога?
Яны ўсе на продаж.
Але ня будзь скнарам!
зьвіні поўнай машной! —
іначай іх толькі ўмацуеш,
пераканаеш іх у іхнай Цноце...
Яны ж усе цнатліўцы.
Пашанота і Цнота рыфмуюцца.
Колькі сьвет жыве,
ён плаціць дэмагогам Цноты
бразгатам Пашаноты —
уласна, сьвет і жывіцца гэтай шуміхай...
Перад усімі цнатлівымі
хачу быць вінаваты,
зьвінавачаны ўва ўсіх сьмяротных грахах!
Перад усімі вестунамі Славы
маю адну амбіцыю: быць чарвяком,
на іхным фоне так жадаю
быць самым нізкім...
Гэтую манэту, якою
за ўсё плаціць сьвет,
Славу — ,
я бяру толькі ў пальчатках,
з агідай кідаю яе сабе пад ногі.
3.
Цыц! —
Аб вялікіх рэчах — а я іх бачу! —
трэба маўчаць
або казаць належна ўрачыста:
кажы ўрачыста, мая натхнёная мудрасьць!
Я бачу, як там, угары,
пераліваюцца моры сьвятла:
— о Ноч, о Моўч, о замагільны Рокат!..
Я бачу азнаку —
з найдальняй далечы
плыве памалу да мяне зіхоткае сузор’е...
4.
Найвышэйшая сьветліня быцьця!
Панарама неўміручых твораў!
Ты прыходзіш да мяне? —
Нікім ня ўгледжаная,
тваё нямое хараство —
як? не ўцякае ад маіх вачэй?
Шчыт неабходнасьці!
Панарама неўміручых твораў!
— але ж ты ўжо ведаеш тое,
што ўсе ненавідзяць,
што люблю толькі я:
што ты вечная!
што ты неабходная!
Маю любоў здольная распаліць
заўжды толькі неабходнасьць.
Шчыт неабходнасьці!
Найвышэйшая сьветліня быцьця!
— якой не дасягне ніводнае жаданьне,
не запляміць ніводнае «Не», —
вечнае «Так» быцьця,
вечна мне быць тваім «Так»:
бо я кахаю цябе, о Вечнасьць! — —
1888
