Магіла Гайнэ
(Heine’s Grave)
«Анры Айнэ» — гэта тут!
На чорным камні імя
выбітае — вось і ўсё;
сьцежак дзірван паміж ліп,
жоўтых ад гарачыні
лета, пад імі стаіць
ціш верасьнёўскага дня —
зелень, цянёк, халадок.
Ладны Манмартр! ледзь чуваць,
што ўнізе шэпча Парыж;
чэрань на плітах і жоўць
вечных, бо штучных, гірлянд.
Хворы няхай, паўсьляпы,
з трасцай, любіў ты сюды
з вуліцаў шумных прыйсьці,
Гайнэ! Прылегчы ў цішы
й цені цяжкіх аканіц,
зь лёдам пітва папрасіць,
опіюму, вось і ўсё;
проста пабыць, адпачыць
тут пад Прызнаньня крылом.
Гэта нямала! Калі
боль невыносны — а мы
шмат не трываем, і дух
генія лёгка трымціць
з прыступам кожным, — герой,
хто не капітуляваў!
Варты павагі слабы
сын чалавечы, які,
зьбіты грымотамі з ног,
ад бліскавіцы сьляпы
твар падымае да зор,
каб непадлегла супроць
шалу адчаю шпурнуць
стрэлы-маланкі душы.
Чуецца з глыбі алей
зьдзеклівы сьмех! У смузе
сонца схавалася; брыз
цёплы разбэрсвае дзень,
труціць душу халадком.
Духаў дурасьлівы бзік
кожны варушыць лісток,
кпінамі пляміць сваймі
ціхі нябожчыкаў дом.
Скрушныя духі — ён ваш,
Гайнэ? На жаль, гэта так!
Толькі на момант хацеў
я адабраць яго ў вас,
носьбіта ўсохлых вянкоў,
і акунуць у спакой.
Толькі на міг я забыў,
чый ён, гаротны паэт,
тут пахаваны: ён ваш!
Ах! Я ня думаў знайсьці
ляўрам зарослай скалы,
дзе, сузіраючы сінь
бухты нэапальскай, сьпіць
сьпеўны Вэргілі; ані
камня ў равэнскіх пясках,
дзе пад сасною труна
ўзьнёслага Дантэ; ані
стрэтфардскіх яркіх лугоў
там, каля Эйвэну, дзе
ты, незраўнаны Шэксьпір,
сьветлай душою спачыў!
Што ж за пракляцьце, за зло,
Гайнэ, у лёсе тваім
мірны атручвае сон?
Не закідаю табе
колкіх папрокаў наконт
Англіі роднай, бо мы
самі, хоць ёй і сыны,
носім у сэрцы цяжкім
водгукі колкасьцяў тых.
Сумна і нам, што яна
траціць ужо свой імпэт,
не разумеючы больш
волатаў, бардаў сваіх
лепшых, мінулых часоў,
ходзіць па кругу, нібы
той аўтамат, а сама
траціць па кроплі жыцьцё,
геній, імя, весялосьць.
Ты, непрыяцель, у ёй
ганіў, што ганім і мы.
Ганім! Яна ж, як Тытан:
сам аслабелы, глухі,
стомай туманіцца зрок,
нат па баках не глядзіць,
звычкай штурханы адной,
проста да мэты брыдзе;
цягне цяжар на плячах
што і Атлант бы наўрад
здолеў падняць — цэлы сьвет,
ейны агромністы кон.
А ці ня ты той паэт,
(думаю — ты!), як казаў
Гётэ, «адораны ўсім,
толькі любові апроч» —
а безь яе нат анёл
мове сваёй не ўладар?
Магія трэба, каб сьпеў
барда меў боскае штось.
Цуду крыніца — любоў.
Як ты бяз цуду, паэт,
сьвет прыварожыш сабой?
Досьціпу бляскам хіба?
Посьмеху громам хіба?
Гэтага не пазычаць
сьвету, ён сам мае іх.
Магію — толькі паэт.
«Волат — зануда пусты,
творца — зайздросьнік, люд — хам».
Ведаем гэта мы ўсё!
Як тут казаць, што пясьняр —
зь неба, дзіця сьветліні?
Каб мы забыцца маглі
веданьне тое на міг,
песьню паэту даў бог.
Так пакрыёма й цябе
ўсё ж катаваў неспакой,
нават трыюмф для душы
смаку трыюмфу ня меў.
Ворага зрынуўшы ў пыл,
сам ты крывёю сьцякаў.
Сэрца пакінуў герой
там, дзе ў баі перамог.
Ах! Італійскі Мілан,
з мармуру белага квет,
дзе што ні дом, то палац,
статуі лесьвіц удоўж,
сьцежкі, тэрасы ў цяжкім
водары аранжэрэй —
там імпэратар сьвяты,
немец, русявы юнак,
часта тужыў па палях,
рэках, па конусах стрэх
роднай Нямеччыны — так
сама — як часта! — адсюль,
з модных салонаў, зь сьвятла
лямп, ад бліскучых сьвяціл
славы, парыскіх прынцэс
досьціпу і балбатні,
ад выпарэньняў хвалы,
што бедны розум п’яніць,
зводзячы з глузду — ад іх
Гайнэ зьняможаны дух
марыў назад уцячы
ў далеч нямецкай глушы,
дом маладосьці сваёй!
Глянь! Гожым травеньскім днём
на Гарцу спадзісты схіл,
Гайнэ, бязважкі амаль,
юны, ўздымаесься ты:
да цёмных рослых ялін,
што ў сонцы грэюць вярхі,
шахматны кідаюць цень;
па ручаі, што цурчыць
ледзьве прыкметна паміж
скалаў, парослых імхом.
Па камянях тут і там,
разам з сутоньнем, калі
дзьме прахалодай, і цень
схіл пакрывае — на пік,
да будана з камянёў.
Потым, нібы вартавы,
з Брокенскай вежы-гары
доўга на чырвань глядзіш
сонечную на палях,
горад, шчаціньне лясоў,
на далягляд і смугу
роднай бяскрайняй зямлі,
і ў выпарэньнях начных
зноў застаесься адзін!
Раніцай новай, як сіл
даў целу сон, сьвежы май
сэрцу палёгку прынёс,
рушыш адгор’ямі ўніз,
у Ніжні Гарц, між дубоў,
букавых гушчаў, кустоў
гнуткай ляшчыны, а там —
Ільзэ, плён фэіных чар,
тысячай кропляў іскрыць,
быццам гарэза-дзяўчо;
мкнесься агораць скалу,
чый над далінай навіс
дзіўны абрыс, крыж яго
зноўку жалезны абняць,
горка ўсьміхнуцца, ўздыхнуць!
Гётэ таксама тут быў.
Даўняй прыехаў зімой
у Гарц халодны, з душой
палкай, няўрымснай; юнак
у высьпяваньні. Яму
выпаў кон — жыць, працаваць,
зьехаць; табе ж выпаў кон
іншы, на жаль: сьмех і сьмерць.
Ды штось мне шэпча: Ня так
з Гайнэ магілы сыходзь!
Так не разьвітвайся зь ім!
Без шкадаваньня і без
паў-асуджэньня душу,
што пакідае зямлю
між бліскавіц, ушануй!
Дух сьвету
ўніз зірнуў на род людзкі,
гнеў, бзікі, пыху — на кароткі міг
усьмешка кпіны ўзьнікла на губах —
усьмешкай той быў Гайнэ! Як чужак,
яна пагасьцявала — і сышла.
Вось чым быў Гайнэ! А мы,
тыя, хто жыў, хто жыве —
што, як ня толькі настрой,
толькі грымаса ў жыцьці
Духу, супольнага нам,
што сам ёсьць сума ўсяго?
Дух, ты нас поўніш усіх!
Новых і новых людзей
шчыра змушаеш казаць
тое, што хочаш ты сам!
О, ты, праявай чыёй
горычы й кпіны было
горкае Гайнэ жыцьцё —
хай будзе іншы мой кон,
болей спагадны мой лёс!
Моваю ласкі ўва мне,
мовай спакою прамоў!
Дай мне парывам твайго
міру глыбокага быць;
пробліскам думкі тваёй,
промільгам шчасьця твайго!
Спакойная праца
(Quiet Work)
Дазволь, прырода, прыклад зь цябе ўзяць,
усе вятры сьпяваюць нам аб тым:
два абавязкі ў нас, што ёсьць адным,
а сьвет крычыць — «Іх нельга спалучаць!»
Іх не аддзеліш, працу і спакой:
супольны іхны плод перарасьце
арэх пусты, сасьпелы ў сьпехаце —
спаборнічаць бяз сэнсу з пустатой.
Пакуль на сьвеце тысячы нязгод,
на глупствы чалавек марнуе час —
працуюць невідочныя майстры,
удасканальваюць свой сьціплы плод,
з дакорам пазіраючы на нас:
твор вечны, творца — толькі да пары.
У гармоніі з прыродай
(In Harmony With Nature)
Аднаму прапаведніку
«Прыродай кіравацца!» Блазан той,
хто прапаведуе такія догмы,
хаця ні ў сіле роўны быць ня змог бы,
ні ў поўнай абыякавасьці ёй.
Мы маем больш, чым льга ў прыроды ўзяць,
і ў гэтым «больш» для нас — уся надзея.
Прырода ад крыві, як мы, ня млее,
але й ня ўмее так абагаўляць.
Яна — няўрымсная, мы ймкнемся да спакою,
яна ня сьпісвае пазык, ёй вечна жыць;
нам уласьцівыя абачлівасьць, рахманасьць.
Дзе спыніцца яна, там нам працягваць;
сяброўства лёгкага у нас ня будзе зь ёю:
слабейшы, моцную прымусь сабе служыць!
Узрушэньні маладосьці
(Youth’s Agitations)
Калі гадоў якіх праз дзесяць я пакіну
шкадобы вартага сучаснага сябе,
калі сталеньне бессэнсоўную руціну
прыліваў жарсьці і адліваў перарве —
хіба ня ўзрадуюся, не ўздыхну свабодна
на больш умеранай, ласкавай шыраце?
Ах, не! Я ўбачу раптам тысячу выгодаў
у гэтым часе, што цяпер мяне гняце!
Я буду марыць, каб шматлікія струмені
пачуцьцяў зноў мне задурылі галаву,
і мною страчаныя палкія ўзрушэньні
шляхотнай іскрай, не гарачкай, назаву,
і замаркочуся, што ў старасьці й юнацтва
адно супольнае: нічым не здавальняцца.
Месца ў сьвеце
(Worldly Place)
«Па-людзку жыць льга нават у палацы!»,
сказаў Аўрэлі, імпэратар і мудрэц.
Але ж штодзённасьці задушлівая клець
нас прымушае ад свабоды адмаўляцца
за лусту хлеба, у бязглуздым тлуме працы
на самадура ненавіснага гарбець,
ці на сабе ягоны паспытаць дубец —
як можа гэткі лёс з палацам параўняцца?
«Нат у палацы!» Я ў сваім жыцьці
заўжды захоўваў вернасьць словам тым;
калі мой грубы дух хацеў знайсьці
мне ў сьвеце месца, дзе было б ямчэй мне,
я думаў: «Толку мне ў такім перамяшчэньні!
Ключы да людзкага жыцьця — ўва мне самім».
У Заходнім Лондане
(West London)
Ля Бэлгрэйв-скўэр я ўгледзеў таго разу
жабрачку: хворая, нястрыманая, злая,
а зь ёю немаўля й дачка малая —
бяз ботаў, у рызьзі, пакрытым гразьзю.
Ідуць рабочыя паўз іх — дзяўчо адразу
бяжыць да іх, з усьмешкай дар прымае,
а на багатых нат увагі не зьвяртае,
падачку іхную ўспрыняўшы як абразу.
І я падумаў: «Вось дзе дух шляхотны,
які на дно прыціснула галеча:
бярэ ў братоў па лёсе чалавечым
і нізавошта кланяцца ня хоча
тым, хто сумленьне б адкупіў ахвотна —
дух, што нам лепшыя часы прарочыць».
Лепшая доля
(The Better Part)
Стаміліся ад прывідных надзей —
тым болей дэмагогаў падавай нам,
маўляў, «Хрыстос быў чалавек звычайны,
ніхто грахам уліку не вядзе;
ні пекла, ні чысца няма нідзе».
А мы: «І праўда, пра Хрыста ня дбайма.
Граху няма — што ж, тут сапраўдны рай нам!
Жыць як зьвяры — адзіны кон людзей!»
Не каб сказаць: «Няма жыцьця другога?
Дык гэтае як мага лепшым зробім!
Каб нас судзіць, няма судзьдзі такога?
Стражэй пільнуйма ўнутраны закон!
Хрыстос быў чалавек? Дык зробім спробу
стаць гэткімі ж людзьмі, якім быў ён!»
Неўміручасьць
(Immortality)
Расчараваныя, пад посьмехам варожым,
мы дазваляем сьвету выйграць з намі бой:
«Хай: у рэінкарнацыі другой
мы ўздымемся над ім і пераможам!»
Ці ж войскі неўміручых слугаў божых
з нас зьлітуюцца, здраднікаў? Ці той,
хто не стрываў гарачыні зямной,
разьдзьмуць нябесны ранак дапаможа?
Не, не! Энэргію жыцьця па сьмерці
льга захаваць, ды не прыдбаць, на жаль;
хто на палёх зямных баёў мінучых
ні разу не прайграў, хто ў мужным сэрцы
нязьменна сілу, волю ашчаджаў —
выключна той здабудзе неўміручасьць.
Няма рады
(Pis Aller)
«Чалавек з грахоў асьлеп,
ды ад Бога азарэньне
асьвятляе цёмны склеп,
дзе той грэшнік мізарнее».
Ды зірніце з блізіні!
Не знаходзіце няўжо вы
ў ім маральнай глыбіні
і бяз божай пастановы?
«Не знаходзім анідзе!
Без пасрэдніцтва сьвятога
нельга верыць у людзей».
Ну й ня верце, дзеля бога.
Пераўтварэньні
(Revolutions)
На досьвітку яшчэ людзкіх дарог,
пры разьвітаньні на парозе раю
даў чалавеку жменю літар Бог:
«Складзі мне слова, я паназіраю».
Той паслухмяна «Грэцыя» склаў, «Рым»,
«Англія», «Францыя»; і так памалу
ўзьнікала нешта... толькі й сёньня тым
пераўтварэньням не відаць фіналу.
Ня ўнікнуць чалавеку пачуцьця,
што Слова не паўстала з камбінацый,
зноў даць спрабуе ён, стары хаця,
дказ, што мог бы Богу спадабацца.
Так, дасягнуўшы росквіту, у прах
імпэрыі сыходзяць пачаргова,
бо прадчуваюць: іхны ўзьнёслы гмах
ня ёсьць, на жаль, увасабленьнем Слова.
Ды верым мы, што зьявіцца яшчэ
нам Слова, думка ясная Гасподня,
калі адчуе кожны, як зь плячэй
гара спадзе, і мы ўздыхнем свабодна.
Стадыі разьвіцьця паэзіі
(The Progress Of Poesy)
Варыяцыя
Юнак у высахлай скале
жыцьця намацвае крыніцу,
кайлом па мёртвым камні б’е —
і вось ручай з гары бруіцца.
Мужчына сталы для ракі
тарнуе рэчышча з намогай —
хай ток магутны не такі,
не заўважае ён нічога.
А як наблізіцца стары —
між камянёў брыдзе нясьмела...
Няма ракі, няма гары —
у рáку час пакласьці цела.
