Прысвячаецца Алесю Яўдаху
Кніжніка забралі пад раніцу.
Два бамбізы ў спартовых нагавіцах і рыпучых скуранках выцягнулі яго з кватэры, запхнулі ў ліфт і пільна сачылі за кожным ягоным рухам.
Кніжніка не расстралялі імем рэвалюцыі пад вокнамі ўласнай кватэры, таму што скуранкі насілі ўжо не прагныя да крыві чэкісты, а іх больш вегетарыянскія спадкаемцы.
Пакуль яго выводзілі з пустога пад’езда і штурхалі ў машыну на бязлюдным двары, Кніжнік смакаваў ранішняе веснавое паветра. Нават у горадзе ранак новага дня ўвесну пахне асабліва — дрэвамі з іх маладой лістотай, першай травой, ачунялай пасля маразоў зямлёй.
У службовай машыне, куды яго пасадзілі, Кніжнік адчуў пахі хімічнага асвяжальніка паветра, поту і страху.
І ў кабінеце, куды яго прывялі пасля арышту («Ну, што вы! Гэта не арышт — гэта проста затрыманне. Калі вы будзеце арыштаваныя, вам пра гэта паведамяць»), вясной таксама не пахла. Там не пахла ўвогуле нічым, бо гэта быў звычайны чынавенскі кабінет — стол, пара крэслаў, шафкі ўздоўж сценак, пара сейфаў.
Хаця — не, кабінеты чыноўнікаў цяпер выглядаюць не так. У цяперашніх стаяць шафы са шклянымі дзверкамі, за якімі можна пабачыць роўныя шэрагі тэчак. У гэтым кабінеце шафак са шклянымі дзверкамі не было.
Чалавек, які займаў кабінет, выглядаў даволі інтэлігентна: ягоны твар упрыгожвалі маленькія акуратныя вусікі, рукі з дагледжанымі тонкімі пальцамі сведчылі пра тое, што зарабляць фізічнай працай іх гаспадару не даводзіцца. Маленькія круглыя вочкі блішчэлі, быццам пацеркі, і глядзелі па-пацучынаму насцярожана.
Следчы назваўся Алегам Вітальевічам.
Кніжнік запытаўся:
— За што мяне арыштавалі? У чым мяне абвінавачваюць?
— Ну што вы як маленькі: арыштавалі, арыштавалі... — у голасе Алега Вітальевіча чуліся крыўда і раздражненне ад таго, што суразмоўца ніяк не хоча яго зразумець. — Вам жа сказалі: вы пакуль што затрыманы. Адкажаце на некалькі пытанняў — і хутчэй за ўсё вас адпусцяць дадому.
І Алег Вітальевіч пачаў задаваць пытанні, быццам запаўняў анкету на затрыманага: дата і месца нараджэння, месца пражывання, сваякі... Потым пайшлі ўчэпістыя пытанні пра заняткі Кніжніка, а таксама пра яго прыяцеляў.
— Вы ж чалавек інтэлектуальнай працы, — прачулена прамаўляў следчы. — Прабачце, у нас з вамі тут ужо не допыт, а амаль што размова па душах, таму я запытаюся: навошта вам гэта? Навошта такому чалавеку з тонкай душэўнай арганізацыяй, з цікаўнасцю да прыгожага пісьменства вось уся гэтая беганіна па лесе са страйкбольнай зброяй? Навошта пастаянныя заняткі ў «качалцы»? Гэта ўсё адбірае час у літаратуры!
— Старажытныя грэкі, — Кніжнік іранічна пасміхнуўся, — лічылі, што асоба мусіць быць развітая гарманічна. Нездарма ж тагачасныя філосафы ўдзельнічалі ў Алімпійскіх гульнях і нават выйгравалі іх...
— Але з таго часу шмат змянілася: спецыялізацыя з’ела старажытную гармонію, як тая іржа. Сёння нехта даглядае вінаград, а хтосьці — аліўкі, віно робіць трэці, а алей з алівак — чацвёрты...
— Але ж гармонію ніхто не адмяняў, — не здаваўся Кніжнік. — Удзень ты ціснеш алей, увечары ідзеш у «качалку», а ў выходныя — на мастацкую выставу.
Размова пра суадносіны інтэлекту і фізічнай сілы працягвалася ў такім пінг-понгавым стылі яшчэ некалькі хвілінаў.
Калі Кніжніку падалі на подпіс пратакол допыту, ён пахаладзеў: там было напісана «падазраецца ва ўдзеле ў ваенізаванай экстрэмісцкай арганізацыі, якая мела на мэце ўзброены захоп улады».
— Гэта што? — ён тыкнуў непаслухмяным пальцам у адпаведны радок пратаколу.
— Дзе? — жыва зацікавіўся Алег Вітальевіч. — А, гэ-эта... Ну, мы вас не абвінавачваем. Але падазраем. Таму пэўны час будзем правяраць ваш удзел у гэтай арганізацыі.
— Няма такой арганізацыі. Няма! — Кніжнік не знаходзіў словаў. — Я кніжнік, а не экстрэміст. Я займаюся кнігамі, а не ўзброеным захопам.
Следчы нахіліў галаву, і ягоныя пацучыныя вочкі засвяціліся радасцю драпежніка:
— Ну, кнігі... Яны таксама розныя бываюць! За некаторыя не грэх і пасадзіць.
***
Кніжніка выпусцілі з-за кратаў праз год. За гэты час ягоны следчы паспеў выкрыць ваенізаваных экстрэмістаў і атрымаць медалёк.
Сам Кніжнік за кратамі найбольш пакутаваў ад адсутнасці кніг: рабіць зарадку, адціскацца і прысядаць можна і ў камеры, а вось чытаць даводзіцца толькі лісты з волі. Таму па ягонай просьбе сябры перасылалі яму перапісаныя ад рукі кнігі — друкаваныя выданні дасылаць было нельга. Кнігу дзялілі на некалькі чалавек, якія перапісвалі свае часткі. Атрыманыя творы Кніжнік чытаў няспешна, расцягваючы задавальненне...
Суд над «экстрэмістамі» закончыўся неспадзявана мяккім прысудам: іх прызналі вінаватымі, але пакаранне прызначылі ў межах тых тэрмінаў, якія яны правялі за кратамі.
На волі Кніжнік пару месяцаў проста абвыкаўся. Прывыкаў да таго, што зноў можна хадзіць куды хочаш і калі захочаш. Да таго, што заўжды можаш выбраць сам, што будзеш есці на сняданак ці абед...
А потым да яго зноў прыйшлі. У дзвярах з’явіліся два ранейшыя бамбізы ў спартовых нагавіцах, але без скураных куртак — надвор’е было цёплае. Зрэшты, гэта маглі быць зусім іншыя людзі — не тыя, што затрымлівалі яго год таму. Але Кніжніку яны ўсе былі на адзін твар, невыразныя.
Гэтым разам няпрошаных гасцей сустракаў сабака. Вочы ваўкарэза па-здрадніцку блішчэлі, а сам ён надрываўся, імкнучыся дарвацца да прыхадняў.
— Трымай сабаку, а то прыстрэлім яго знянацку, — прыгразіў адзін з наведнікаў. — А лепей прывяжы...
— Навязаць-то я магу, — пагадзіўся Кніжнік, — але ён усё адно будзе хвалявацца.
— Абы не накідваўся, — прабурчэў прыхадзень.
— Мяне зноў затрымліваюць? — пацікавіўся Кніжнік. — Тады мне трэба сабаку камусьці перадаць, хаця б суседзям.
— Не, не затрымліваем, — прагаварыў сівы чалавек, які з’явіўся ў дзвярах следам за бамбізамі. Класічны шэры гарнітур, белая кашуля, сіні гальштук з геаметрычным арнаментам — Кніжнік адразу здагадаўся, што гэта начальнік грамілаў, якія першымі зайшлі ў кватэру.
— Мы хацелі пацікавіцца, як вы жывяце пасля вызвалення, чым займаецеся, — сівы гаварыў такім тонам, быццам яны з Кніжнікам сустрэліся на фуршэце з нагоды якой-небудзь літаратурнай прэміі.
— Вашымі малітвамі, што называецца, — няветліва гыркнуў у адказ гаспадар кватэры. — Жыву пакуль што, займаюся кнігамі, як і раней.
— А скажыце, ці не даводзілася вам сустракацца пасля вызвалення са следчым, які вёў вашую справу? З Алегам Вітальевічам? — тон сівога быў абыякавы і халодны.
— Каб была мая воля, я б нікога з вашай браціі не бачыў, — агрызнуўся Кніжнік.
— Значыць, не бачылі... Слядоў яго прысутнасці ў вашай кватэры мы таксама не знойдзем, так?
Кніжнік карцінна пакланіўся і развёў рукі ўбакі:
— Шукайце, я ж вам забараніць не змагу! А што, некуды знік ваш... калега?
— Ну што вы, мы ж і так бачым, што яго тут няма, — сівы па-ранейшаму захоўваў спакой бройлера, забытага ў лядоўні. — Проста меркавалі, што вы маглі штосьці ведаць на гэты конт. Усё ж такі не чужы для вас чалавек!
Тут сівы нечакана і каротка рагатнуў.
— Але цяпер бачым, што дарэмна патурбавалі, таму развітваемся — можаце спакойна класціся, каб дагледзець перарваныя нашым візітам сны. Бывайце!
Сабака безнадзейна глядзеў, як за гасцямі зачыніліся дзверы.
Кніжнік падышоў і падняў кнігу, якая ляжала на падлозе каля жывёлы. «Traite Méthodique De La Magie Pratique»* было выведзена залатымі літарамі на чорнай вокладцы.
— Кнігі бываюць рознымі... Гэта ты, Алежка, правільна тады сказаў, — падміргнуў ён сабаку.
*Метадычнае кіраўніцтва па практычнай магіі (фр.)
