Пераклады з кнігі выбраных вершаў, якая рыхтуецца да публікацыі ў сэрыі «Паэты планеты» (выдавец Зьміцер Колас). Выданьне заплянаванае на верасень-кастрычнік гэтага году.
Пакараньне Тарцюфа
Ён распаляў цішком агонь жаданьняў пад
Сутанай, у душы аддаўшыся пяшчотам, —
Жагнаўся на людзях, бажыўся неўпапад,
Выплёўваў казані бяззубым гідкім ротам.
«Пакайся, — ён вучыў, — малітвай Бога слаў,
І збавісься!» Але гарэза-падшыванец
За вуха пацягнуў, па мацеры абклаў,
Сутану абадраў і адабраў ружанец.
Бяда! Раней з вады выходзіў ён сухі,
Пагладзіш пацеркі — і адмаліў грахі,
А тут... зусім збляднеў сьвятоша бледнатвары...
Не адкупіцца больш на споведзі пачвары!
Дзе праведнасьць? Цю-цю, як пацеркі й брыжы
Ад галавы да ног разьдзетага ханжы.
Вэнэра Анадыямэна
Бы з цынкавай труны, з глыбокай ванны ржавай,
Уся ў памадзе — каб паболей хараства! —
Вынырвае з вады... не, выплывае павай
Цёмнавалосая дурная галава.
За шыяй тоўстаю зьяўляюцца лапаткі,
Абвіслыя бакі глядзяць ва ўсе бакі,
Ружовыя клубы — крутыя кумпякі,
Шматпавярховы тлушч падзелены на складкі.
Па сьпіне і ніжэй рассыпаны лішай.
Агідная краса... Хоць знаўцаў запрашай
Ды ў мікраскоп глядзі на гэты цуд у ваньне!
На задніцы — тату, чытаеш — і трымціш:
Два словы з двух бакоў, «БАГІНЯ» і «КАХАНЬНЯ».
І язва анусу адкрылася — паміж.
Чартоўка
У прыцемках шынка, дзе б’юць у нос — о-го! —
Пах лаку і пладоў, да сутаргаў у целе,
Я замаўляю шмат... ня ведаю чаго,
Але бэльгійскага, і ёрзаю ў фатэлі.
Пад бой гадзіньніка я мрою аб ядзе,
Як адчыняюцца чароўнаю пячорай
Мне дзьверы з кухні, бо кухарачка ідзе:
Хусьцінка — набакір, фрызурка — яшчэ горай.
Дрыготкі мезенчык, як зброя на руцэ.
Як персікавы пух, румянак на шчацэ,
А губкі юныя грымасьнічаюць хутка.
І шэпча, ставячы мне горы смачных страў,
Каб зразумеў намёк і пацалунак скраў:
«Прадзьмула шчочку мне, памацайце — прастудка».
Шарлеруа, кастрычнік 1870
Зімовая мроя
Як хораша ў купэ ўдваіх з табой, узімку,
У хуткім цягніку!
Канапа мяккая, каб нам гняздо ўвабдымку
Ў зацішным зьвіць кутку.
За шыбай сьнег, і ты закрыеш вачаняты,
Каб не глядзець дарма,
Як кружаць за акном завеі ваўчаняты
І чарцянят гурма.
Ды раптам уначы дуронік-пацалунак
Адчуеш на шчацэ, нібыта ў падарунак
Хтось павуцінку тчэ.
Ты ўсклікнеш: «Павучок! Знайдзі яго!» Якая
Задача файная! Я на шчацэ шукаю,
І тут, і там яшчэ...
У вагоне, 7 кастрычніка 1870
Бліскучая перамога пад Сарбрукенам,
атрыманая пад выгукі: «Жыве Імпэратар!»
(Ярка размаляваная бэльгійская гравюра,
прадаецца ў Шарлеруа за 35 сантымаў)
Наш Імпэратар — ах! — у самым цэнтры ўсеўся
На коніку ў сядле (яго канёк — сядло),
Мілей за татачку і велічней ад Зэўса,
І сіне-жоўты ўвесь, як неба і сьвятло!
Вакол варушацца айчыны абаронцы,
Што сьнілі між гармат і барабанаў сны,
Ды абудзілі вось... Палкоўнік, як на сонца,
На вершніка глядзіць, ад гонару п’яны.
Зь вінтоўкай цацачнай, запрошаны аратар
Карцінна выгукнуў: «Жыве наш Імпэратар!»
І вочы выкаціў з імпэтам зухаўскім.
Жаўнерык з пузікам, як любім на малюнках,
Баіцца, што яму плаціць па ўсіх рахунках,
І, задніцай да іх: «Ну так, жыве... А з кім?»
Мытнікі
Тут пасылаюць нах... і кажуць: «Ні халеры».
Іх вэтэран вайны й матрос на куражы
Баяцца, бо яны — Начальнікі Мяжы,
Што і блакіт зьдзяруць зь нябёсаў, як шпалеры.
Зь іх люлек валіць дым, навостраны нажы...
Ледзь згусьціцца туман, бы пенаю ў вальеры
Бык зойдзецца, — яны і ўсе іх бультэр’еры
Гатовы да гульні «адкрый і пакажы».
Агляд для ўсіх адзін, будзь німфаю ці фаўнам.
Фра Д’явала ці Фаўст, ці зданяў экіпаж,
Ім напляваць: «Стары, а ну пакаж багаж!»
Дзяўчыну абшукаць — падасца ім забаўным,
І ўсю абмацае паскуднікаў хаўрус...
Ратуй вас, Госпадзе, — да іх на ператрус!
Парыская оргія, або Сталіца засяляецца зноў
Паскуднікі, сюды! Сьцякайцеся з вакзалаў!
Дзе сонечны пажар адлютаваў і сьціх,
Сталіца Захаду, насыціўшы вандалаў,
Сядзіць на зглумленых развалінах сьвятых.
Мярзотнікі, сьмялей! Паўстаньне пагасілі,
На чысты тратуар пусьцілі мірны люд,
Над набярэжнымі зноў зорачкі — у сіле,
Там, дзе сузор’і бомб запальвалі салют.
Палацы мёртвыя хаваючы пад дошкі,
Пазаўчарашні дзень чакае ля дзьвярэй.
Цялушкі рыжыя зноў агаляюць ножкі —
Гарэзьнічай, вар’ят! Ня будзь дурны, дурэй!
Як шалудзівы пёс у сучкі валачашчай,
Прытоны брудныя вынюхвай уначы.
Усё, што можаш, крадзь! Ірві галоднай пашчай!
Усё тваё, жратва і пойла. То хлябчы!
Калі ж над галавой бязьлітасны сьвітанак
Сваё шалёнае разгорне шапіто,
Бяз словаў скурчысься над батарэяй шклянак,
Вырыгваючы боль і гледзячы ў нішто.
Ды трэба ўзьнесьці тост за вашую Князёўну,
Што велізарны зад, як пагаду, нясе...
А навакол блююць і лаюцца пароўну
І лёкай, і фігляр, і франт, і ўсе-ўсе-ўсе.
Ёсьць сэрца ў вас? Няма. Ёсьць пыса з гнюсным ротам.
Дык расчыняй шырэй свой ненажэрны рот!
Парыж нясе віна ўсім пераможным ротам,
Хоць пераможца ўжо схапіўся за жывот...
Раскрыйце ноздры ўсім атручаным павевам,
Вяроўкі тонкіх шый зацягваюцца зьлей, —
Ды грымне словамі Паэт па галаве вам:
«Балюйце, поскудзі, шалеючы далей!
Вы, зграя прыхадняў, што ў чэраве сталіцы
Зубамі выгрызьлі выгоднае жытло, —
Ды сьцісне ў сутаргах магутныя цягліцы
І вынішчыць ушчэнт гадзючае кубло!
Каростай саскрабе ўсіх дурняў і засранцаў,
На трасцу нуварыш і ўвесь яго барыш,
Ня трэба махляроў, ні прынцаў, ні іх пранцаў
Сталіцы ветранай па імені Парыж!
Калі ж вы будзеце ў лайне шыпець праклёны,
Стагнаць і плакацца, каб аддалі хоць грош,
Над вамі ўзыдзе бюст Чырвонае Гулёны —
І баявы кулак распляжыць, быццам вош!
Лютэцыя, скажы, як танчыў гнеў твой люты,
Як раны лютыя прымала ты за нас,
Як гінула за нас, ды несла і ў зямлю ты
Часьцінку дабрыні, што прарасьце ў свой час!
О, горад роспачы! О, плач — амаль зь нябыту!
Ты ўвесь у будучым, твой кожны рух і ўздых
Там, дзе мільярды брам мільярдам душ адкрыты,
А ўвесь мінулы боль — на шалях залатых.
Ты чуеш, як чарвяк ізноў паўзе па вене,
Як сэрца мёртвае грукоча ўсё часьцей,
А значыць, і табе дарма чакаць збавеньня
Ад зьледзянелых рук, ахвочых да страсьцей!
Ня страшна! Ручаі паўзучае агіды
Дыханьню вольнаму ня шкодзілі яшчэ,
Як совам не згасіць вачэй Карыятыды,
Дзе золата й блакіт сьлязою дня цячэ!
Як жудасна цябе пабачыць згвалтаванай,
Бо ўсё, што брыдкага ў прыродзе толькі ёсьць, —
Не параўнаецца з тваёй, Сталіца, ранай...
Але паэт шапне: „Сьвятая прыгажосьць!“
Нябесныя грамы ў табе гучаць, як вершы,
Прыліў магутных сіл зьбіраецца ў табе,
О, Горад гарадоў, ты зноў жывеш, памершы,
І кожны дзень зямлі гудзе ў тваёй трубе!
Паэт зьбірае ў хор праклёны ўсіх вязьніцаў,
Тугу ўсіх выклятых і сьлёзы ўсіх ахвяр,
Ён хвошча, як агнём, любоўю ўсіх блудніцаў
І кожнаю страфой плюе злачынцу ў твар!»
...Сталічнае жыцьцё зноў робіцца стабільным,
Правераны кліент ідзе ў бардэль стары,
Сінеюць прыцемкі, і з водсьветам магільным
Сьвятло прагрэсу — газ — шалее ў ліхтары!
Рукі Жаны-Марыі
Яны — дзьве бронзавыя сілы,
Дзьве загарэлыя сястры;
Ці бледныя, нібы з магілы, —
Якія рукі ў Жан-Мары?
Ядвабныя, бо толькі з ванны,
Зь пяшчотна-палкае гульні?
Ці поўняю зацалаваны
Ў начных азёрах цішыні?
П’янелі ў барбарскім угары?
Або ў салодкім тытуні
Круцілі шашні і цыгары?
Ці падраблялі камяні?
Тушылі каля ног Мадонны
Букетаў веснавых агонь?
Крывёю чорнай беладонны
Паілі прагную далонь?
На п’яных палявалі пчолак,
Што ўпалявалі свой нэктар,
Калі на ноч палюе золак?
Цадзілі яды — нам у дар?
Якія сны, якая вера
Праз пальцы іхныя цяклі?
Руіны храма з Кенгавэра?
Ці з абяцанае зямлі?
...Не, не гандлююць памяранцам,
Ня носяць модлы ў божы сад
І малалетнім падшыванцам
Не падціраюць брудны зад.
Не завіхаюцца на кухні,
Ня раняцца каля станка,
Дзе з раніцы на працы пухне
Ад дзёгцю чорная рука.
Яны паскуднікам гнуць сьпіны,
Бо іх мацуе дабрыня —
Мацней за грозныя машыны,
Вальней за вольнага каня.
Вы, гартаваныя жалезам,
Трывалі ў доменным агні,
Рытм адбівалі Марсэльезам,
Ня гімнам: Божа, барані!
Вам хопіць гонару і сілы,
Каб утаптаць у гразь і брук
Усе шляхетныя бялілы
Высакародных брудных рук!
Сьвяты агонь разьдзьмуўшы ў мальцах,
Наперад клічаце: «Пара!»
Рубіны на любімых пальцах
Сьвятлом запальвае зара!
І хай на вас шрамы ды плямы,
Хай цень мінулага ня зьнік, —
Вас, як васал Прыўкраснай Дамы,
Цалуе горды бунтаўнік!
Вы бранзавелі ў дзікім танцы,
У танцы бронзавых гармат,
Неўтаймаваныя паўстанцы,
Байцы парыскіх барыкад!
Вас, рукі хмельнае свабоды,
Сьвятых надзеяў і тугі,
Мы праглі цалаваць заўсёды...
Цяпер цалуюць ланцугі!
І страшна, што рука людзкая,
Бо бранзавееце яшчэ,
Так пальцы вашыя сьціскае,
Што з-пад пазногцяў кроў цячэ!
* * *
На дне тваіх вушэй ружовай зоркі стогны,
Ля смочак пурпурных жамчужна лёг прыбой,
Лявінай белаю бясконцасьць б’ецца ў сьцёгны,
А ў чорнай ране Ён, захоплены табой.
Сьляза
Далёка ад птушак, чарод і сялян,
Схаваўшыся ў гушчу ляшчыны і верас,
Я жлукціў паўдзённы зялёны туман,
Што проста з травы заміж кветачак вырас.
Як мог я там піць? Ва Уазу, бы ў вазу,
Прыток уцякаў, а ў мяне жоўты херас,
Ці іншы напой, але моцны, як выраз,
Аж сорамна хмарнаму небу і вязу.
Я з пляшкай, як шыльда сумнеўнага бара...
А потым ад хмараў да самай зямлі
Прастору ў паветры зынакшыла бура,
Бы дамбы, азёры, калёны расьлі,
І градзіны зь неба, і пролівень хлынуў...
Як раптам — у золаце ўсё, бы ўсявышні
Зьбіральнік манэт і шукальнік пярлінаў
Хацеў намякнуць мне, што трунак быў лішні.
Травень 1872
Сьвята Голаду
Голад, Ганна, мой голад
Гоніць асла ў твой горад!
Голад ня цётка, глотка:
Камень грызьці — салодка!
Гам-гам-гам! Колькі ўлезе —
Скалы, вугаль, жалезьзе.
Голад, бяжы, прага, сыходзь!
Капае сьліна.
Хоць бы чаго мне! Атрутная хоць
Сыдзе расьліна.
Глык!
Палац, буданы...
(Страўнік усё стрывае.)
Даўнія валуны,
Ледавікоў караваі.
Голад — паветра з хораў
Бязбожных храмаў,
Чорны рай марадзёраў,
Тэатар драмаў.
Крочу праз царства зямное,
Сыты пажывай рэдкай,
Згнілай садавіною,
Хрэнам і рэдзькай.
Голад, Ганна, мой голад
Гоніць асла ў твой горад!
* * *
Як воўк, схапіўшы глушца,
Адплёўвае кроў і пёры,
Але грызе да канца, —
Так сам жару сябе, хворы.
Чакае зямля на ўраджай,
Аж сохне па сьпелым плодзе.
На плоць фіялкі зважай,
Павук-геданіст на плоце!
Заснуць бы! Кіпіць мая кроў,
Сьцякаючы ржавай сьлінай
З тваіх, Саламон, алтароў —
Сухой Кедронскай далінай.
* * *
О сэрца, што нам кроў і боль сьмяротных ран,
Пажары да нябёс і на вякі праклён,
Зьнявечаны сусьвет і бог яго — шатан,
Руіны, і на іх шалёны аквілён —
Адплата ўсім за ўсіх?! Нічога? Досьць брахні,
Мы прагнем помсты! Прэч, рабы і ўладары!
На сьметніцу, закон! Гісторыя, памры!
Агонь! І кроў! І сьмерць у залатым агні!
Навала, спапялі дзяржавы ўсёй зямлі!
Цьвярозы розум, згінь! Мараль, бяз марных слоў!
На звалку, арміі! На плаху, каралі!
Далоў, імпэрыі! Калёніі, далоў!
Хто здолее пачаць вясёлую гульню
Разьюшаных віроў з пагібельным агнём,
Калі ня мы? Браты-рамантыкі, пачнём!
Не — рабскай працы! Так — свабоднаму агню!
Эўропе, Азіі, Амэрыцы — канцы!
Віхураю зьмяце ўсё вёскі й гарады!
Мы зьнішчым гэты сьвет і згінем як байцы
Ў вулканах вогненных і морах без вады...
О, чорныя браты, вы чуеце здаля,
Як верым вам, — на бой, далёкія сябры!
Ды гора! Аж дрыжыць і плавіцца зямля,
Расколваючы сьвет ад нізу да гары...
Тае бяды, я зь ёю назаўжды!
* * *
О замкі, о поры году,
Чый дух зламаў перашкоду?
О замкі, о поры году!
Настаўнік мой быў праўдзівым:
Я ў Шчасьця вучыўся дзівам.
Я славіў яго кожным вершам
З апошнім пеўнем і першым.
Я так не жадаў, нябога,
Нічога ў жыцьці й нікога.
Душу і плоць у ахвяру
Прыносіў гэтаму Чару!
Ды словы — хто зразумее?
Лятуць, покі ў іх турме я!
О поры году, о замак!
Бо шчасьце ня мае рамак,
А гора — з клетак і брамак!
І лепей проста памерці,
Чым пастка яго, паверце!
О поры году, о замкі ў паветры!
Дзяцінства (III)
Ёсьць птушка ў лесе, чый сьпеў цябе спыніць і змусіць пачырванець.
Ёсьць гадзіньнік на вежы, які ніколі ня звоніць.
Ёсьць яр, дзе хаваецца вывадак белых зьвяроў.
Ёсьць спадзісты храм і ёсьць стромае возера.
Ёсьць вазок, што забылі на лесасецы, а ёсьць і такі, што імчыцца сьцяжынаю ўніз, упрыгожаны стужкамі.
Ёсьць трупа маленькіх камэдыянтаў, іх строі раз-пораз відаць празь лісьцё на лясной дарозе.
І ўрэшце, калі галадаеш і сьмягнеш, ёсьць хтосьці, хто гоніць прэч.
Парад
Здаравенныя махляры! Шмат хто з гэтай набрыдзі файна жыруе між вас. Нашто ім сьпяшацца, бяз важнай патрэбы паказваць свае бліскучыя таленты й веданьне вашай душы? Цёртыя калачы! Вочы шалёныя, быццам летняя ноч, чырвоныя, чорныя, трохколерныя, ці як сталь, падбітая золатам зор. Пысы крывыя, крывавыя, бледныя ці сьвінцовыя. Запанібрацкая хрыпата. Бандыцкія рухі. Ёсьць і зусім салагі, ды што ім смаркач Керубіна? — калі маеш злавесны голас ды сёе-тое зусім ужо страшнае. Іх адзяваюць з паскудным шыкам — і пасылаюць у горад «на справу».
О, звар’яцелы рай пякельных грымас! Куды там факірам ды ўсякім нягеглым клоўнам. У самаробных касьцюмах з найгоршых начных кашмараў яны граюць такія трагедыі й мэлядрамы з жыцьця ліхадзеяў ды паўбагоў, якіх ніколі ня бачыла ні гісторыя, ні рэлігія. Гатэнтоты, цыганы, кітайцы, прыдуркі, гіены, Малохі, старыя вар’яты, жахлівыя д’яблы — і ўсе яны валяць старэнькія танныя фіглі са сьвінскай разьвязнай жарсьцю. Яны могуць і новую п’еску, і песеньку пай-дзяўчынкі. Вандроўныя блазны, мяняючы месцы й абліччы, яны вам ладзяць камэдыі ды сэансы гіпнозу. Вочы палаюць, кроў віруе, сьпіны горда разгінаюцца, бутафорскія сьлёзы і кроў цякуць ручаямі. Іх пагрозы й насьмешкі часам трываюць хвіліну, а часам цэлыя месяцы.
Адзін толькі я падабраў ключ да гэтага барбарскага параду.
Улада
Цудоўнай раніцай, у адной вельмі памяркоўнай краіне, адна бясстрашная пара выйшла на плошчу і закрычала. Ён: «Сябры, я хачу, каб яна была каралевай!» Яна: «Я хачу быць каралевай!». Яна сьмяялася і дрыжала. Ён казаў сябрам аб празрэньні і хуткім канцы ўсіх выпрабаваньняў. Яны млелі ў абдымках адно аднаго.
І насамрэч, яны былі ўладарамі ўсю раніцу, што драпіравала дамы пунсовай фарбай, да самага поўдня, калі зьніклі ў садзе сярод пальмаў.
Пярэбары
Досыць бачыў. Вобразы паўсюль.
Досыць чуў. У гарадах шумела ўвечары, на досьвітку, заўсёды.
Досыць зьведаў. Вобразы і шум, жыцьця прыпынкі!
Перабор... Пярэбары... Каб зноў любіць, каб зноў шумела!
Канікулы ў пекле: Пралёг
Калісьці, наколькі помню, жыцьцё маё было сьвятам, дзе раскрываліся сэрцы й ракою лілося віно.
Неяк увечары я пасадзіў Прыгажосьць сабе на калені. — І горкай яна аказалася. — І я абразіў яе.
Я пайшоў вайною на справядлівасьць.
Я мусіў уцякаць. О вядзьмаркі, галеча й нянавісьць, вам даверыў я свае скарбы!
Я вынішчыў у сабе ўсе людзкія надзеі, перадушыў усе радасьці — бязьлітасна, як дзікі зьвер.
Я заклікаў усіх катаў, каб, гінучы, грызьці прыклады іх ружжаў. Я заклікаў усе кары, каб захлынуцца ў пяску ды крыві. Няшчасьце стала мне богам. Я выкачаўся ў гразі. Я высах на ветры злачынства. Я задурыў галаву вар’яцтву.
І вясна прынесла мне ў падарунак агідны сьмех ідыёта.
Але надоечы, ледзь не дайшоўшы да кропкі й не даўшы пеўня, вырашыў я адшукаць ключ ад сваіх колішніх застольляў, які, можа, верне мне страчаны апэтыт!
І гэты ключ — міласэрнасьць. Вось да чаго я дамроіўся!
«Ты так і застанесься падлажэрам... і ўсё такое», — дражніў мяне дэман, які ўвянчаў мне голаў салодкімі макамі. «Так і памрэш з усімі сваімі жарсьцямі, себялюбствам ды іншымі сьмяротнымі грахамі!»
Ці не зашмат я сабе дазваляю? Але ж, умаляю, ня гневайся так, дарагі Сатана! І ў чаканьні новых паскудзтваў (ты, што так любіш пісьменьнікаў, якія ня ўмеюць апісваць ды павучаць) прымі гэты сьціплы прэзэнт — жменьку гідкіх старонак з кніжкі асуджанага.
