(The Book Of Thel)
Эпіграф
Ці ж ведае Арол нутро зямлі,
ці лепей у Крата спытаеш ты?
Ці ж Мудрасьць льга адліць у срэбны прэнт,
зрабіць з Каханьня келіх залаты?
І
На сонца гналі статкі дочкі Сэрафіма,
адно малодшая, збляднелая, шукала цішыні,
як Мілавіца, што згасае ў свой сьмяротны дзень:
ад берагу ракі Адоны чуўся голас ейны,
і, быццам раньняя раса, плач ейны асядаў:
«О, гэтая ўміручая вясна! Чаму марнее водны лотас?
Нашто вясна жыцьцё яму дала — ўсьміхнуцца раз і абляцець?
Ах! Тэл сама — вясёлка, ці расьсеяная хмарка;
адлюстраваньне ў шкле; ці цені на вадзе;
дзіцячы сон; усьмешка на дзіцячым твары;
галубчын голас; дзень мінучы; музыка ў паветры;
Ах! ціха лягу, ціха голаў пакладу,
спачну сном сьмерці, і пачую голас
Таго, хто ў садзе ходзіць вечарамі».
Лясная Камвалея, у траве стаіўшы дых,
красуні адказала: «Я расту ў нізінах,
дзе мокра, непрыкметная, такая кволая,
што залаты матыль ледзь утрымаецца на мне.
Але і да мяне прыходзіць госьць усьмешлівы зь нябёсаў,
штораніцы над мною раскрываючы руку,
мне кажа: „Радуйся, травінка сьціплая, малая краска,
дзяўчо з лагчын маўклівых, ціхіх ручаёў;
я апрану цябе ў сьвятло і накармлю сьвітальнай маннай,
а там у летняй сьпёцы ты растанеш між крыніц,
каб расквітнець на вечных нівах“. Што ж наракае Тэл?
Чаго спадарыні далінаў Хару гараваць?» —
яна ўсьміхнулася скрозь сьлёзы й сьціхла ў срэбнае сьвятыні.
Тэл адказала: «О, дзяўчынка зь мірнае лагчыны,
ты тых сілкуеш, хто ня ўмее прагнуць, безгалосых і бязмоцных;
нявіннае ягня абнюхвае твой белы строй
і шчыпле, ты ж яму ўсьміхаесься рахмана,
чысьціш яму пяшчотны рот ад горычы й атрут.
Ад твайго соку мёд зпразрысьцеў залаты; твой водар,
што спырснуў кожную прарослую травінку,
сілкуе дойную кароўку, утаймоўвае гарачае дыханьне жарабца.
А Тэл — як хмарка ў вогнішчы ўзыходзячага сонца:
трон з пэрлін я пакіну, і ніхто ня знойдзе, дзе я».
«Спадарыня далін», ёй кажа Камвалея, «запытайся Хмаркі,
яна табе адкажа, чаму яна зіхціць у раньнім небе,
чаму расьсейвае сваю яскравую красу скрозь волгкае паветра.
Спусьціся, Хмарка, залунай перад вачыма Тэл».
Хмарка спусьцілася, і Камвалея, пасьля сьціплага паклону,
вярнулася да клопатаў сваіх углыб смарагдавай травы.
ІІ
«О, Хмарка», моліць дзеўчына, «прашу, скажы мне,
чаму не наракаеш ты, хаця растанеш праз гадзіну,
і будзе ўжо цябе не дашукацца. Ах! Тэл зусім як ты:
я растаю — але гарую, і ніхто мяне ня чуе».
Зазьзяла Хмарка, паказала залацістую галоўку,
завісла над зямлёй перад абліччам Тэл.
«О, дзеўчына, ці ж ты ня ведаеш, што з залатых крыніц мы
п’ем, дзе сам Лувах поіць коней? Глядзіш на маладосьць маю
й баісься, што я зьнікну, больш мяне ня ўбачаць,
растану даастачы? Дзяўчо, скажу табе, што я сыду з жыцьця
ў дзесяцікроць жывейшы сьвет любові, міру, прыступаў экстазу:
нябачная, асяду на лісьцё духмяных красак,
празрыставокая раса мяне ўзьнясе ў зіхоткі купал:
дзяўчо дрыжыць і плача, кленчыць на ўзыходзе сонца,
пакуль ня зьявімся мы, хмаркі, непарыўнай залатою чарадой,
хадой зьяднанай, несучы пяшчотным краскам страву».
«Ці праўда, Хмарка? Што ж, тады я не такая,
бо я хаджу ў далінах Хару між духмяных красак,
але ж іх не паю, я слухаю залівісты сьпеў птушак
і не кармлю іх, тыя самі корм сабе шукаюць:
ды што Тэл да таго: яна паціху чэзьне,
а людзі скажуць: „Марна пражыла на сьвеце краля —
ці мо жыла адно, каб чарвякоў карміць па сьмерці?“»
З паветранага трону Хмарка нахілілася, сказаўшы:
«Хай нават чарвякоў карміць, нявіньніца нябёсаў —
вялікія карысьць твая й дабраславёнасьць! Усё жывое
жыве не па сабе само й не для сябе самога. Ня бойся, я паклічу
нябогу-чарвяка зь яго глыбокай, ціхай спальні, і пачуеш,
як ён прамовіць да сваёй маркотнай каралевы».
Паўстаў Чарвяк слабы, прылёг на лісьцік Камвалеі,
а Хмарка ясная прэч паплыла шукаць сябровак над далінай.
ІІІ
Тэл не паверыла вачом: Чарвяк у роснае калысцы!
«Ці ты Чарвяк? Кволасьць сама, ці ты ўсяго Чарвяк?
Як на мяне, ты немаўля ў пялюшцы Камвалеі.
Ня плач, маленькі — ты ня можаш гаварыць, ды можаш плакаць.
Няўжо ж Чарвяк? Я бачу, як ты румзаеш, бездапаможны, голы —
ніхто ня чуе, не пагушкае цябе з усьмешкаю матулі».
Тут грудка гліны ўчула плач і чарвячка пашкадавала:
схілілася над ім, маўляў карміцелька, пяшчотай агарнула,
а потым узьняла на Тэл свой сьціплы позірк.
«Найпрыгажэйшая з далінаў Хару! Мы жывем не для сябе.
Табе я бачуся нікчэмнай — я нікчэмная і ёсьць.
Маё нутро халоднае, у ім няма сьвятла;
ды Той, хто любіць і такіх, мяне памазвае алеем,
цалуе, стужкамі вясельнымі мае спавіўшы грудзі,
і кажа мне: „Каханая, дзяцей маіх матуля,
вось твой вянок, які ў цябе не адабраць нікому“.
Чаму — ня ведаю, дзяўчо, дый скуль мне ведаць,
я не задумваюся, хоць жыву й люблю».
Вэлюмам белым выцерла Красуня сьлёзы,
сказаўшы: «На жаль, я не здагадвалася, вось і плакала.
Што любіць Бог і чарвяка — я ведала, і што нагу карае,
якая нішчыць самахоць бязмоцнае стварэньне; але што песьціць
яго ў алеі, малацэ — ня ведала, таму і наракала;
і скардзілася ветрыку, што я занепадаю,
у дол халодны клалася, хавалася ад сонца».
«Спадарыня далін», ёй кажа маці-гліна, «усё я чула,
твой енк лунаў па-над маёй страхой — я суняла яго.
Ці зойдзеш, Каралеўна, да мяне? Ты маеш дар сысьці
ўніз і вярнуцца — дык ня бойся, кроч сваймі цнатлівымі нагамі».
IV
Жахлівы Вартаўнік адвечнай брамы падняў паўночны брус:
Тэл увайшла і ўбачыла зямлі нязнанай таямніцы,
бярлогі мёртвых, дзе ў глыбокіх нетрах прарасьлі
ўсе сэрцы на зямлі сваім мясным крывым карэньнем:
край сьлёз і жалю, дзе ня бачылі ніколі ўсьмешкі.
Яна блукала цёмнымі лагчынамі краіны хмараў, чула
маркотны плач, спынялася каля магілаў сьвежых,
стаяла й моўчкі слухала падзем’я галасы,
і вось прыйшла да месца ўласнае магілы, села
і ўчула сумны шэпт з парожняй ямы:
«Нашто ўспрымае вуха ўласную пагібель?
А вока зьзяе, бачачы атруту ўсьмешкі?
Нашто шугаюць з-пад павекаў сьціжмы стрэлаў
па тысячах мужчын, залеглых у засадзе,
нашто спагадлівае вока слодыч лье і скарбы раздае?
Нашто язык, адкуль бы ні падзьмула, мажа мёдам?
Нашто сілком зацягвае наш слых у вір усё жывое?
А ноздры ў навакольлі жах, трымценьне, страх зьбіраюць?
Нашто аброць ласкавасьці на палкім юнаку?
Нашто фіранка плоці на алькове нашай прагі?»
Дзяўчына ўскрыкнула і кінулася бегчы — без упыну,
пакуль ізноў не апынулася ў далінах Хару.
1789
