27.
Быць ува ўсякай форме, што гэта значыць?
(Мы ўсе варочаемся ў коле і вечна вяртаемся празь нейкі час,)
Не было б нічога больш разьвітага — то хапіла б і бяззубкі
ў ракавінцы-мазалі.
Я не жыву ў цьвёрдай ракавінцы,
іду я ці стаю, на мне паўсюль — імгненныя праваднікі,
яны ўхопліваюць кожны прадмет і бясшкодна прапускаюць яго скрозь мяне.
Я толькі варушу, цісну, мацаю пальцамі — у гэтым усё маё шчасьце.
Судакрануцца зь іншым чалавекам — большага я б ужо
і ня вытрымаў.
28.
Дык вось які ён, дотык? Нараджэньне новага «я» зь землятрусу,
полымя й этэр урываюцца ў мае жылы навыперадкі,
мой здрадны адростак мкнецца, пнецца ім дапамагчы,
мая плоць і кроў выкрасаюць маланку, што ўдарыць па кімсьці
амаль такім жа, як я,
з усіх бакоў юрлівыя пасьмешнікі змушаюць мае канцавіны цьвярдзець,
сьціскаюць вымя сэрца майго, доячы яго па кроплі,
дазваляюць сабе са мной што заўгодна, ім не адмовіш,
пазбаўляюць мяне найлепшага — можна нават падумаць, што зь нейкай мэтай.
Расшпільваюць маю апратку, туляцца да голых грудзей,
спакоем сонца й папасаў бянтэжаць маю
зьбянтэжанасьць,
нахабна адштурхваюць убок таварыскія пачуцьці,
хабарам прарываюцца да маёй скуры і скубуць мяне
з флянгаў,
бязьлітасна, безуважна да маёй зьнясіленасьці ці злосьці,
клічуць рэшту статку далучацца да асалоды,
а пасьля ўсе разам стаяць на строме і пад’юджваюць мяне.
Вартавыя масава ад мяне дэзэртуюць,
пакідаюць мяне, безабароннага, чырвонаму марадзёру,
усе ўцякаюць на строму, каб сьведчыць і змагацца супраць мяне.
Мяне выдалі здраднікі,
ды што я вярзу абы-што, я страціў розум, я сам і больш ніхто —
найвялікшы здраднік,
я сам першы рушыў на край стромы, мае ўласныя рукі данесьлі мяне
туды.
Нягоднік-дотык! Што ты робіш? Маё дыханьне стаілася ў горле,
расьцісьні свае шлюзы, інакш я болей ня вытрымаю.
29.
Сьляпы дотык закаханага змаганьня, прыглушаны піхвамі востразубы меч-дотык!
І табе так балела, як мне, калі ты пакідала мяне?
За расстаньнем — новы прыезд, сталае сплочваньне нясплотнай пазыкі,
шчодры лівень, і яшчэ шчадрэйшы ўраджай.
Парасткі чапляюцца й назапашваюць, пышна й магутна разрастаюцца ля агароджы,
задуманыя калісьці сады ўжо мужнеюць, растуць і наліваюцца золатам.
30.
Усе праўды, стаіўшыся, чакаюць ува ўсіх рэчах,
яны не прысьпешваюць свайго адкрыцьця ані не супраціўляюцца яму,
ім не патрэбныя акушэрскія абцугі хірурга,
для мяне нязначнае — ня меншае за што іншае,
(што можа быць большым і меншым за дотык?)
Лёгіка й казані ня здольныя пераконваць,
вільгаць ночы ўсё глыбей праступае маю душу.
(Толькі тое, што ёсьць праўдай для ўсіх мужчын і жанчын — праўдзівае,
толькі тое, чаго ніхто не адмаўляе — неабвержнае.)
Хвіліна, адна кропля зь мяне — і ўзьнікае мой розум,
я веру, што мокры прах зноў стане каханкамі й ліхтарамі,
і што скарбонка ўсіх скарбонак — плоць мужчыны або жанчыны,
і што іхнае ўзаемнае пачуцьцё — як прыцягненьне між вяршыняй гары і кветкай,
і што яны будуць бясконца разгаліноўвацца, пакуль ня зробяцца ўсеахопнымі,
і што ў гэтым усеадзінстве мы будзем адны адных цешыць.
31.
Я лічу, што сьцябельца травы ня менш працавітае ад вандроўніц-зорак,
што аднолькава дасканалыя і мураш, і пясчынка, і яйка ўюрка,
і што з гледзішча неба звычайная квакша — шэдэўр,
і што райскія палацы будуць упрыгожаныя вечназялёнай ажынай,
і што перад найменшым суставам маёй рукі ніякавее ўся мэханіка,
і што карова, якая хрумае траву, угнуўшы галаву, прыгажэйшая за ўсе статуі,
і што адзіная мыш — дастатковы цуд, каб пераканаць сэкстыльёны нявернікаў.
Я бачу, што ўва мне — гнейс, вугаль, валакністы мох, садавіна, зерне,
ядомыя карані,
што над маёй зьнешнасьцю працавалі ўсе чыста чатырохногія й птушкі;
я меў падставы пакінуць ззаду тое, што я пакінуў,
але пры жаданьні магу вярнуць што-заўгодна зноўку.
Няма сэнсу ўцякаць ад мяне ці хавацца,
няма сэнсу скалам Плютона адбівацца ад мяне сваёй згаслай гарачынёй,
няма сэнсу мастадонту не прызнаваць сваіх уласных спарахнелых касьцей,
няма сэнсу прадметам аддаляцца на цэлыя лігі й набываць размаітыя формы,
няма сэнсу акіяну ўціскацца ў западзіны, а магутным страшыдлам залягаць
на дно,
дарэмна канюк гняздуе пад самай дахоўкаю неба,
дарэмна зьмяя сьлізгае між плюшчоў і камлёў,
дарэмна лось джгае бакавымі вулічкамі пушчы,
дарэмна гагара праразае дзюбай-лязом шлях на поўнач ад Лабрадору,
я не адстаю, я залажу ў самае гняздо ў расколіне ўцёсу.
32.
А што, я мог бы сысьці жыць з жывёлінамі, яны такія пяшчотныя й
самадастатковыя,
я стаю й ніяк не магу адарваць ад іх вачэй.
Яны не працуюць да поту й не наракаюць на свой лёс,
не ляжаць у цемры і не аплакваюць сваіх грахоў,
ня гідзяць мяне размовамі пра свой абавязак перад богам,
між іх няма незадаволеных, няма вар’ятаў, апантаных маніяй
назапашваць рэчы,
ніводны зь іх ня кленчыць перад ніводным, ці перад продкамі, што жылі тысячы
гадоў таму,
ніводны зь іх на цэлай Зямлі не фігуруецца й не пакутуе.
Яны выяўляюць знакі нашага сваяцтва, і я іх прымаю,
яны прыносяць мне прыкметы маёй разумнасьці, яна яўна ім не чужая.
Цікава, адкуль у іх гэтыя рысы,
няўжо я сам безьліч часоў таму пакінуў іх там, яшчэ на пачатку дарогі?
Між тым я сам рухаюся наперад, тады, цяпер і заўсёды,
зьбіраючы й адкрываючы чым далей, тым болей і тым хутчэй,
бясконцы і разнастайны, і пры тым адзін з вось гэтых жывёлін,
ня надта ўпярэджаны да тых, у каго са мною супольныя ўспаміны,
выбіраю сабе ўлюбёнца і стасуюся зь ім па-братэрску.
Неабдымнае хараство жарабца, юнага й чуйнага да маёй пяшчоты,
высакалобага, шырокагаловага між вушамі,
ільсьністыя й гнуткія ногі, хвост падмятае зямлю,
вочы поўныя гарэзных іскрынак, няўрымсьлівыя філігранныя вушы.
Ягоныя ноздры расшыраюцца, калі я сьціскаю яго пяткамі,
ягоныя добра зладжаныя канцавіны трымцяць ад асалоды, калі мы абскокваем круг
і вяртаемся.
Я пазычу цябе на хвілінку й вярну, жарэбчык,
нашто мне твой крок, калі мой уласны галёп хутчэйшы?
Нават стоячы ці седзячы, я абганяю цябе.
33.
Прастора і час! Цяпер я бачу, што не памыляўся
ў сваіх здагадках, калі гультайнічаў на траве,
не памыляўся, калі ляжаў сам у ложку,
калі хадзіў па пляжы пад пабляклымі зоркамі
досьвітку.
Мае прывязі, цяжар балясту — пакідаюць мяне, я абапіраюся локцямі на морскія перашыйкі,
я абмінаю сьерры, мае далоні пакрываюць кантынэнты,
я іду ў нагу з сваім зрокам.
Іду міма чатырохкутных камяніц, начую з дрывасекамі ў
лесьнічоўках,
іду па дарожных каляінах, па сухой цясьніне, па дне ручайка,
праполваю лапік цыбулі, ці морквы, ці пастарнаку,
пераходжу саваны, высочваю зьвяроў у пушчах,
шукаю, рыю золата, падвязваю нованабытыя саджанцы,
па шчыкалаткі ў гарачым пяску, цягну за сабою човен па плыткай
рацэ,
там, дзе пантэра ходзіць туды-сюды па галіне над галавой, дзе
алень разьюшана кідаецца на лаўца,
дзе бражджоўніца млява расклалася ўва ўсю даўжыню на сонцы, дзе
выдра ласуецца рыбай,
дзе алігатар увесь у цьвёрдых прышчах сьпіць на беразе плёсу,
дзе грызьлі шукае карэньчыкі ці мёд, дзе бабёр
пляскае па гразі сваім вяслом-хвастом;
па-над цукровым трысьнягом, жоўтымі кветачкамі бавоўны, па-над
рысам у нізінным вільготным полі,
па-над пакрытай зубчыкамі лускі вострай страхою сялянскай хаты,
з павольнымі струменямі ў кутніх рыштках,
па-над вірджынскай хурмой, доўгалістаю кукурузай, па-над
пяшчотнымі блакітнымі кветкамі льну,
па-над белай і бурай грэчкай, гуджу й бзынчу разам з астатнімі,
па-над цёмнай зеленьню жыта, што зыбаецца й мяняе колер ад
брызу;
я лажу па гарах, асьцярожна падцягваючыся, трымаючыся за галіны,
што апускаюцца мне насустрач,
іду па сьцежцы, зарослай травой, прабіваюся скрозь лісьце
кустоўя,
дзе між лесам і пшанічным полем сьвісьціць перапёлка,
дзе ляціць пры канцы чэрвеня кажан, дзе скрозь цемру падае буйной
кропляй золата жук-лістаед,
дзе ручай выбіраецца з-пад карэньня старога дрэва і выбягае
на палетак,
дзе худоба страсае зь сябе мух сутаргавымі дрыжыкамі
скуры,
дзе на кухнях вісяць ручнікі з творагам, дзе падстаўкі для дроваў
мераюць шырокімі крокамі бляху перад камінам, дзе з бэлькаў
зьвісае гірляндамі павуціньне;
дзе лупяць вадзяныя молаты, дзе круціць цыліндрамі прэс,
паўсюль, дзе неўтаймоўнае чалавечае сэрца з болем б’ецца аб краты грудной
клеткі,
дзе вольна лунае грушападобны паветраны шар, (гэта я сам у ім лунаю,
бяз страху пазіраючы ўніз),
дзе на зашмарзе цягнуць ратавальны човен, дзе сьпёка
выседжвае бледна-зялёныя яйкі ў хвалістым пяску,
дзе матухна-кіціха плыве побач з кіцяняткам, не пакідаючы яго ні на хвілю,
дзе параплаў размахвае за сабою даўжэзным вымпелам дыму,
дзе чорным аскепкам вытыркаецца з вады плаўнік акулы,
дзе напалову спалены брыг асядлаў дзікія, нязнаныя плыні,
дзе яго сьлізкая палуба зарастае глеем і ракушкамі, а пад ёю
гніюць мерцьвякі;
дзе густа сьпярэшчаны зоркамі сьцяг нясуць на чале батальёнаў,
набліжаюся да Мангэтану па расьцягнутай высьпе Лонг-Айлэнд,
хаваю твар пад вэлюмам Ніягары,
лунаю над парогам хаты, над падножкаю зь цьвёрдага дрэва на дварэ — падсадкай для вершніка,
над гіпадромам, над тымі, што ядуць на прыродзе, ці танчаць, ці гуляюць у цудоўны
бэйсбол,
сяджу з мужчынамі за сталом, сьведак зьедлівых кпінаў, нахабнай іроніі, выклікаў,
выпіўкі, сьмеху,
пры нарыхтоўцы сідру каштую слодыч карычневай кашы пад прэсам, высмоктваю
саломінкай сок,
пры зборы яблыкаў мару цалаваць такія ж расчырванелыя шчокі,
прысутны пры муштраваньнях, высадках на бераг, сяброўскае талацэ, ачыстцы кіяхоў, уздыме стрэх;
там, дзе перасьмешнік палошча горла трэлямі, гергеча,
крычыць, енчыць,
дзе сьцірты сена стаяць у пуні, дзе расьцярушаная салома, дзе
племянная карова чакае пад павецьцю,
а бык падыходзіць, каб зрабіць сваю мужчынскую працу, дзе конь абскоквае
кабылу, пеўнік топча курыцу,
дзе пасьвяцца ялаўкі, дзе гусі кароткімі рыўкамі пашчыпваюць корм,
дзе цені ад захаду сонца цягнуцца па бясконцай і бязьлюднай
прэрыі,
дзе статкі бізонаў разьліваюцца па ўсім навакольлі на цэлыя
квадратныя мілі,
дзе трапеча калібры, дзе выгінаецца й выкручваецца
шыя лебедзя-старажыла,
дзе чайка-гагатуха сьлізгае ўдоўж узьбярэжжа, сьмеючыся сваім амаль
чалавечым сьмехам,
дзе вульлі шыхтуюцца на шэрым зэдліку ў садзе, напаўзарослым
высокай травою,
дзе курапаткі са стужкамі на шыях сядаюць начаваць у кола, зь якога тырчаць
толькі іхныя галоўкі,
дзе катафалкі праяжджаюць пад выгбай цьвінтарнай брамы,
дзе белыя ваўкі цяўкаюць сярод сьнежных пустак і ўледзянелых дрэў,
дзе чапля ў жоўтай кароне прыходзіць уначы да балота
паласавацца рачанятамі,
дзе пырскі плаўцоў і ныральнікаў асьвяжаюць сьпёчны палудзень,
дзе зялёны конік на арэшніку па-над студняй выдзьмувае на жалейцы
свае храматычныя гамы,
праз пасадкі цытронаў і гуркоў зь іхнымі пасрэбранымі лістамі,
праз саланцы й рудыя паплавы, ці пад сьпічастымі ялінамі,
праз гімнастычныя залі, праз схаваныя за гардзінамі клюбы, праз кабінэты
і грамадзкія ўстановы;
рады роднаму, рады чужаземнаму, рады новаму
і старому,
рады добрае гаспадыні гэтак жа як красуні,
рады, калі квакерка адкладае каптур і загаворвае да мяне мілагучным
галаском,
рады харавому сьпеву ў новавыбеленай царкве,
рады сур’ёзнасьці словаў спацелага пастара-мэтадыста, нежартоўна ўражаны
ягонай знадворнай казаньню;
зранку да самага абеду я зазіраю ў вітрыны брадвэйскіх крамаў,
плюшчу нос аб іх тоўстыя шыбы,
рэшту дня хаджу, задраўшы галаву ў аблокі, туды-сюды па вуліцы
ці па пляжы,
правай і левай рукой абняўшы сяброў, а сам
пасярэдзіне;
еду дамоў з маўклівым смуглашчокім юнаком-палясоўшчыкам, (ён едзе
за мною, калі за днём ападае заслона,)
далёка ад сяліб вывучаю водціскі зьвярыных лапаў, ці друкаваныя
літары макасінаў,
ля шпітальнага ложку падаю ліманад хвораму, які ўвесь гарыць,
побач з труною, калі наўкол цішыня, разглядаю нябожчыка пры сьвечцы;
швэндаюся па морскіх портах дзеля абмену рэчамі й дзеля прыгодаў,
сьпяшаюся з сучасным натоўпам, няўрымсны й непастаянны, як кожны,
то разгарачаны нянавісьцю да непрыяцеля, у сваім шале гатовы яго зарэзаць,
то самотны апоўначы на заднім двары, а мае думкі даўно ўжо
невядома дзе,
хаджу па старых пагорках Юдэі, за кампанію з гожым ласкавым
Богам,
імчу скрозь прастору, імчу скрозь нябёсы й сузор’і,
імчу спаміж сямі плянэтаў, цераз колы Сатурна, у дыямэтры шырэйшыя
за восемдзесят тысяч міль,
імчу з хвастатымі мэтэарытамі, гуляюся зь імі ў вогненныя сьнежкі,
нясу на руках маленькі маладзік, што цяжарны ўласнай
матуляй-поўняй,
лютую, цешуся, пляную, кахаю, засьцерагаю,
ні кую ні пляшчу, зьяўляюся і зьнікаю,
вось дарогі, якія я тапчу штодня і штоночы.
Я заходжу ў аранжарэі нябесных сфэр, любуюся ўраджаем,
квінтыльёнамі сьпелых і квінтыльёнамі яшчэ зялёных пладоў.
Лётаю ўпрочкі разам з вадкай і ўсёпаглынальнай душой,
і мой маршрут праходзіць глыбей за вымярэньні ўсіх лотаў.
Я бяру колькі й дзе хачу матэрыяльнага й нематэрыяльнага,
і ніводны вартавы мяне не пасадзіць, ніводны закон ня спыніць.
Я кідаю катвігу адно ненадоўга,
мае пасланцы няспынна выпраўляюцца ўдалеч ці прыносяць мне весткі.
Я палюю на палярных пухнатых, на цюленяў, пераскокваю, абапершыся на вострую рагаціну,
прорвы, чапляюся за абломкі крохкага блакіту крыгаў.
Я падымаюся на першы клоцік,
займаю позна ўначы сваё месца ў кашы на вершаліне мачты,
мы плывем па Ледавітым акіяне, вакол поўна сьвятла,
скрозь празрыстае паветра мне рукой падаць да казачнага хараства,
агромністыя масы льду мінаюць мяне, а я іх, ува ўсе канцы —
толькі роўнядзь,
наводдаль відаць белыя вяршыні гор, я выпраўляю да іх
свае ўявы,
вось мы набліжаемся да вялізнага поля бітвы, у якую неўзабаве
ўступім,
вось мінаем агромністыя блок-пасты вайсковага лягеру, ступаючы
бясшумна і асьцярожна,
ці праз прыгарады ўваходзім у нейкае агромністае зруйнаванае места,
чые разбураныя будынкі і так перавышаюць хараством усе жывыя гарады
сьвету.
Я вольны, выпадковы спадарожнік, я прыбіваюся на пераночку да вогнішча вартавога,
выганяю маладога з шлюбнага ложку, сам застаюся зь нявестай
і ўсю ноч прыціскаю яе да сваіх сьцёгнаў і вуснаў.
Галосіць нейчая жонка — гэта я галашу, я чую рыпеньне парэнчаў на сходнях,
па якіх нясуць цела майго мужа: зь яго капае, ён патануў.
Я разумею шырокія сэрцы герояў,
адвагу нашага часу і ўсіх часоў,
як тады, калі шкіпер убачыў перапоўнены людзьмі разьбіты параплаў
без стырна, які Сьмерць ганяла туды-сюды па ўсёй буры,
а ён зацяў кулакі й не саступіў ні на цалю, бязь цені сумневу
ў будучых днях і начах,
і напісаў на борце крэйдай, буйнымі літарамі, «Спакойна,
мы вас не пакінем»;
як ён плыў за імі й лявіраваў зь імі тры дні,
неадступна,
як ён урэшце ўратаваў пасажыраў і каманду, што дрэйфавалі на хвалях,
як глядзелі на яго худыя жанчыны ў разбэрсаных строях, здолеўшы ўцячы
адтуль, дзе ўжо ім рыхтавалі магілы,
як маўчалі пастарэлыя дзеці, хворыя, якіх падымалі на вяроўках, і няголеныя
мужчыны з абвостранымі рысамі твараў;
усё гэта я прагна глытаю, мне такое смакуе і да душы, яно робіцца маім,
я той шкіпер, я адзін з пацярпелых, і я там быў.
Пагарда й спакой пакутніц,
мацярок даўніны, асуджаных за вядзьмарства, іх палілі на сухіх дровах,
а іхныя дзеці на гэта глядзелі,
цкаваны сабакамі раб, што стаміўся ўцякаць і прыхіліўся да плота, аддыхваючыся,
абліты потам,
спазмы болю ад буйнога дробу й куляў забойцаў як іголкі ўпіваюцца
ў ягоныя ногі й шыю,
усё гэта я перажыў ці перажываю.
Гэта я цкаваны раб, гэта я ўхіляюся ад укусаў выжлаў,
гэта мяне апаноўвае пякельны адчай, зноў і зноў даганяе бабаханьне стрэлаў,
я чапляюся за парэнчы плота, з ранаў капае кроў уперамешку
з потам,
я падаю на траву і камні,
вершнікі шпораць сваіх неахвочых коней, кіруюць сюды,
іхныя кепікі катуюць мой ачмураны слых, яны жорстка б’юць мяне
па галаве рукалаткамі пугаў.
Агонія — адзін з строяў у маім гардэробе,
я не пытаюся параненага, як ён сябе адчувае, я сам раблюся
тым параненым,
увесь сінею ад болю, як мярцьвяк, хаця сам толькі абапёрся на кій і назіраю.
Я той раздушаны пажарны з праламанай грудной клеткай,
муры абрынуліся на мяне й пахавалі ў сваіх завалах,
я ўдыхаў гарачыню і дым, чуў выкрыкі сваіх таварышаў,
чуў далёкі грукат іхных кіркаў і рыдляў,
яны прыбіралі бэлькі, яны ўрэшце пяшчотна ўзьнялі мяне нагару.
Я ляжу на начным паветры ў сваёй чырвонай кашулі, усёпранікальная цішыня —
дзеля мяне,
урэшце пазбаўлены болю, я ляжу зьнясілены, але не такі ўжо й няшчасны,
твары вакол мяне — белыя і прыўкрасныя, з галоваў зьнятыя
пажарныя каскі,
натоўп на каленях заціхае ў сьвятле паходняў.
Далёкія й памерлыя — уваскрасаюць,
яны — цыфэрблят для маіх рухомых стрэлак, а сам я —
гадзіньнік.
Я стары кананір, я апавядаю пра артабстрэл майго форта —
і зноў апынаюся там.
Зноў доўгая дроб бубнароў,
зноў па нас б’юць гарматы й марціры,
зноў на нямое запытаньне майго слыху адказвае батарэя.
Я бяру ўдзел, я бачу і чую ўсё,
крыкі, праклёны, грымоты, воплескі трапным стрэлам,
санітары павольна сунуцца, расьсяваючы чырвоныя крапкі,
рабочыя шукаюць пашкоджаньні ва ўмацаваньнях, рамантуюць самае неабходнае,
гранаты падаюць скрозь гонты страхі, веерападобны выбух,
высока ў паветры сьвісьцяць канцавіны, галовы, камень, дрэва, жалеза.
Зноў чую булькат з рота майго сьмяротна параненага генэрала, ён гнеўна
махае рукой,
стогне, захлынаючыся крывёй: «Пакінь мяне — не пакідай траншэяў».
34.
Зараз я апавяду, што чуў у Тэхасе ў раньняе маладосьці
(не пра падзеньне Аламо,
ніводны ня выжыў, каб апавесьці пра здачу Аламо,
сто пяцьдзясят чалавек анямелі пад Аламо),
гэта гісторыя пра халаднакроўнае забойства чатырохсот
дванаццаці чалавек.
Пры адступленьні яны сфармавалі карэ, паклалі заплечнікі
замест бруствэраў
і ўзялі задаткам жыцьці дзевяцісот ворагаў з тых, што іх абкружылі,
у дзевяць разоў болей за іх саміх;
іхнага камандзіра, палкоўніка, паранілі, і калі амуніцыя скончылася
яны пагадзіліся на пачэсную капітуляцыю, змацавалі яе на паперы
пячаткай, склалі зброю, і іх павялі пад канвоем як палонных.
Яны ўвасаблялі славу рэйнджэраў,
ім не было роўных на конях, з ружжом, у песьнях, сьвяткаваньнях і залётах,
рослыя, шумныя, шчодрыя, гожыя, ганарлівыя й ветлыя,
барадатыя, загарэлыя, апранутыя ў вольныя касьцюмы паляўнічых,
ніводнаму яшчэ не было трыццаці.
На наступны дзень зранку іх выводзілі на двор групамі
і расстрэльвалі, была гожая нядзеля на пачатку лета,
расстрэл пачаўся а пятай раніцы й скончыўся а восьмай.
Ніводны не падпарадкаваўся загаду стаць на калені,
некаторыя ў звар’яцелым адчаі кінуліся на ворага, іншыя стаялі цьвёрда
і роўна,
некалькі ўпала адразу ж, ім трапілі ў скронь ці ў сэрца, жывыя й мёртвыя
ляжалі разам,
пакалечаныя й зьнявечаныя рылі зямлю, новыя партыя бачылі
іхныя сутаргі,
недастрэленыя спрабавалі адпаўзьці,
іх дабілі штыкамі або затаўклі прыкладамі мушкетаў,
шаснаццацігадовы маладзён учапіўся ў свайго ката, яшчэ два
прыбеглі на дапамогу забойцу,
усе тры засталіся стаяць над мёртвым у падраных мундурах, перапэцканыя крывёй.
Аб адзінаццатай пачалося спаленьне целаў;
гэта гісторыя забойства чатырохсот дванаццаці
маладых мужчын.
35.
Хочаце паслухаць пра даўнішні бой на моры?
Пра тое, хто перамог у сьвятле месяца й зорак?
Дык слухайце быль, якую мне апавёў бабулін бацька, марак.
На варожым караблі плылі ня ўломкі, ужо дайце мне веры (казаў ён),
гэта былі грозныя, бясстрашныя ангельцы, нязломнейшых і вярнейшых за іх
не было й ня будзе,
з прыцемкамі яны падышлі да нас і жудасна нас абстралялі.
Мы зблізіліся, снасьці зблыталіся, гарматы сутыкнуліся,
наш капітан уласнымі рукамі знайтаваў нашыя судны.
Пад вадою нас прабіла васямнаццаць пудовых ядраў,
на ніжняй палубе дзьве вялікія гарматы выбухнулі пры першым стрэле,
пазабівалі ўсіх навокал і вылецелі ў паветра.
Мы біліся пры заходзе сонца, біліся ў цемры,
дзясятая ночы, поўня высока, набіраем вады ўсё болей,
дакладаюць, ужо набралі пяць футаў,
карабельны турэмшчык выпускае палонных з задняга труму —
хай, калі здолеюць, ратуюцца самі.
Вартавыя спынілі ўсякі рух з палубы й на палубу:
столькі незнаёмых твараў, што яны ня ведаюць, каму можна верыць.
Наш фрэгат загарэўся,
Вораг пытаецца, ці мы здаемся?
Спускаем сьцягі, спыняем бой?
Цяпер я сьмяюся, бо чую голас нашага капітана, невысокага мужычка,
як ён пакрыквае: «Мы не здаемся, мы толькі пачалі як сьлед
біцца», і ні лыс.
Засталіся тры гарматы,
адну зь іх сам капітан накіроўвае на іхную галоўную мачту,
два трапныя стрэлы карцеччу — і мушкеты сьціхлі, іхную палубу
вымела.
Толькі наверсе, з грот-марсу, падтрымалі агнём гэтую маленькую
батарэю,
яны там мужна трымаліся цягам усяго бою.
Працуючы безь перадыху,
помпы ўжо не даюць рады цечы, агонь прагрызае сабе шлях да
парахавога складу.
Адну з помпаў адстрэлілі, усе перакананыя, што мы
тонем.
А наш карантыш-капітан спакойны,
нікуды не сьпяшаецца, нат не падвышае голасу,
ад ягоных вачэй нам сьвятлей як ад баявых ліхтароў.
Пад дванаццатую, там, у месячным зьзяньні, ворагі складаюць
зброю.
36.
Выпрастаная поўнач ляжыць нішчачкам,
дзьве вялікія нерухомыя судзіны на грудзях цемры,
наш карабель як рэшата, паволі патанае, мы рыхтуемся перабрацца
на той, які мы перамаглі,
капітан на юце аддае загады, без эмоцый, стрыманы й белы,
як палатно,
побач ляжыць труп хлопчыка, што прыслужваў яму ў каюце,
побач мёртвы твар старога морскага ваўка з доўгімі сівымі валасамі
й акуратна падкручанымі вусамі,
пажар ні наверсе, ні ўнізе не затухае, нягледзячы на ўсе высілкі,
грубыя галасы двух-трох афіцэраў, яшчэ здольных выконваць службу,
бясформавыя гурбы целаў і асобныя целы, шматкі плоці
на мачтах і рэях,
абрыўкі такеляжу, гойданьне жалезных снасьцяў, лёгкія ўдары спакойных
хваляў,
чорныя абыякавыя гарматы, раскіданыя мяхі з-пад пораху, страшэнны смурод,
некалькі вялікіх зор над галавою зьзяюць маўкліва, жалобна,
ледзь чутныя павевы морскага брызу, пах асакі й прыбярэжных палёў,
апошнія словы перад сьмерцю перадаюцца тым, хто выжылі,
сьвіст хірургічнага нажа, скрыгат зубоў пілы,
хрып, трэск, выпліск крыві на падлогу, кароткі дзікі крык, і доўгі,
глухі, усё цішэйшы стогн,
гэтым яшчэ дасі рады, гэтым ужо ніяк.
37.
Гэй, вы, цюхцяі-вартавыя! Да зброі!
Яны таўкуцца ўсярэдзіне ля выламаных дзьвярэй! Я імі апантаны!
Я ўцелаўляю ўсіх, хто па-за законам і хто пакутуе,
я бачу сябе ў астрозе на месцы іншага чалавека
й адчуваю тупы, несупынны боль.
Гэта мяне з карабінамі на плячах вартуюць турэмшчыкі,
гэта мяне выпускаюць раніцай і гоняць за краты ўвечары.
Ніводны бунтаўнік у кайданках ня йдзе ў астрог безь мяне — мы зь ім
скаваныя разам,
(я ў гэтай пары менш вясёлы й больш маўклівы, з кроплямі поту на
сутарглівых вуснах).
Ніводнага злодзея-падлетка не арыштоўваюць безь мяне, нас разам судзяць
і асуджаюць.
Ніводны хворы халерай не канае адзін, я таксама ляжу побач зь ім
і канаю,
у мяне попельны твар, мае шчапы скруціла, ад мяне адхістваюцца
людзі.
Жабракі ўцелаўляюцца ўва мне і я ўцелаўляюся ў іх,
здымаю капялюш і пасаромлена сядаю прасіць міласьціну.
38.
Досыць! Досыць! Досыць!
Я ў нейкім ачмурэньні. Адступіцеся!
Дайце часу, мая разьбітая галава цяжэе, я сплю і сьню
з разяўленым ротам,
я раптам бачу, што стаю на мяжы распаўсюджанай памылкі.
Як я мог забыць пра насьмешнікаў, пра абразы!
Як я мог забыць пра ручаі сьлёз, пра ўдары
дубцоў і малаткоў!
Як я мог бачыць толькі сваё ўкрыжаваньне і сваё
крывавае каранаваньне!
Я ўжо згадваю,
я вяртаюся да тых, каго пакінуў ззаду,
каменная магіла распаўсюджвае тое, што даверылі ёй, на ўсе
магілы,
нябожчыкі ўстаюць, разрывы гояцца, путы зь мяне ападаюць.
Я маршырую наперад, папоўнены найвялікшай сілай, шараговы ўдзельнік
бясконцай працэсіі простых людзей,
мы ідзем па нутразем’і й па ўзьбярэжжах, перасякаем усе межы,
нашыя маланкавыя загады разьбягаюцца па ўсёй Зямлі,
кветкі на нашых капелюшах — парасткі тысячагодзьдзяў.
Вітаю вас, новапрыбыльцы! Хадзіце бліжэй!
Можаце далей занатоўваць, далей пытацца.
39.
Хто ён, ветлы й непастаянны дзікун?
Ён чакае, каб яго цывілізавалі, — ці ён сам наперадзе, на чале цывілізацыі?
Паўднёва-заходнік, што вырас пад небам? Канадыец?
Жыхар Місісіпі? Аявы, Арэгону, Каліфорніі?
Гор? Прэрыі, лесу? Ці мараплавец?
Куды б ён ні йшоў, мужчыны й жанчыны прымаюць яго і вітаюць,
хочуць, каб ён іх любіў, кранаў, гаварыў зь імі, заставаўся
зь імі.
Паводзіны непрадказальныя, як сьняжынкі, словы простыя, як трава,
нечасаныя валасы, сьмех і прастадушнасьць,
нясьпешныя крокі, знаёмыя рысы твару, звычкі й выдзяленьні,
як ува ўсіх,
усё гэта ў ягоных пальцах набывае новыя формы,
брыняе пахамі ягонага цела й дыханьня, вырываецца
зь зіхценьня ягоных вачэй.
