З кнігі «Забойства ў гатэлі Інтэркантынэнталь» (1989)
Дужаньне з анёлам
Іду па Вальдштэйнскай вуліцы, міма садоў, у пасьляабедзенным верасьнёвым сонцы,
за мною цёпкаецца з муркатаньнем пачвара, велічынёй з парсючка.
Я думаю пра тое, што напісаў Гегель
у прадмове да «Філязофіі права» наконт скокаў на Родасе.
Гэты спосаб мысьленьня не такі мне і чужы,
пагатоў што мой Лао-Цзы кажа тое самае.
І ўсё ж мне здаецца, што скокаў было ўжо замнога.
У Тамашскай вуліцы я заходжу на хвілінку да «Шнэляў»;
пачвара гжэчна чакае знадворку.
Але піва мне не смакуе, калі я думаю пра яе. А думаю я пра яе несупынна.
Чувак у спэцоўцы, нападпітку, сварыцца з бармэнам:
я адразу ж пазнаў яго, гэта мой анёл.
Я таргануў яго за рукаў: «Гэй, як доўга мне яшчэ тут
скакаць? З таго, што вы казалі, я зрабіў выснову,
што мае скокі з часам ператворацца ў лёт.
Вы намякалі, што калі я буду чухаць пачвару за вушамі,
яна ператворыцца ў прыўкрасную прынцэсу!»
«Ты ня так зразумеў», сказаў анёл.
«Скокі — карысныя для здароўя і прыемныя самі па сабе. Чалавек ня лётае.
Родас — цікавае месца, турыстычны рай. Пачытай Гегеля.
Пачвары не такія і пачварныя. Трэба проста прывыкнуць. Яны цябе любяць».
І зноў адвярнуўся да бармэна.
«Ах ты падла!», не стрымаўся я і скочыў на анёла.
Мы качаліся па падлозе ў разьлітым піве,
я біў яго кулаком па твары і гістэрычна крычаў:
«Я табе дам Родас! Я табе дам прыўкрасных пачвар! Вы мяне падманулі!
Вы казалі пра райскі сад!»
Нас разьнялі, мяне выкінулі на двор.
На дварэ чакала пачвара. Яна скочыла мне насустрач і ткнулася носам мне ў сьцягно.
«Ну хадзем», сказаў я, і мы скіраваліся дамоў.
Пачвара рохкала ад радасьці, што яна зноў са мной.
Я думаў пра тое, што зноў нічога не напішу,
калі з кута пакоя будзе даносіцца ейнае пыхканьне,
пра тое, што пакуль яна са мною,
мне будзе сорамна запрасіць да сябе гасьцей,
пра самоту, стогны мэблі, пра халодныя моры,
чыя роўнядзь па вечарах запаўняе цёмныя памяшканьні
і лёгка дакранаецца да стомленага лба.
Сапраўды, няма ўжо куды дзецца. Тут Родас, тут я скачу.
Пачвара глядзіць на мяне і радуецца,
спрабуючы скакаць разам са мною:
падскоквае на крывых ножках, а потым з грукатам падае на зямлю,
яе тлустае мяккае цела, поўнае складак, расплюшчваецца на падлозе.
Сіракузы
Час ад часу мы сустракаемся, выпадкова:
тыя, хто жыў пры сіракузскім двары —
філёзафы, гвяздары і архітэктары.
Сустракаемся ў карчме на канцовым прыпынку трамвая,
у начным цягніку,
на сьмярдзючай набярэжнай пад аркай моста.
Зрэдку адзін аднаму ўсьміхаемся, моўчкі.
(«Хто гэта такі?», пытаюцца жонкі. «Ды так, знаёмы».
Нашыя сем’і нічога ня ведаюць пра Сіракузы,
княскія прывілеі надзейна замкнёныя
ў найніжэйшай шуфлядзе пісьмовага стала.)
Бывае, мы спыняемся і апавядаем адзін аднаму
пра свае новыя тэорыі, рысуем карцінкі
вастрыём парасона ў гразі або
пальцам на стальніцы, палітай півам.
Потым зноў разыходзімся, кожны сваёй дарогай.
Не абменьваемся адрасамі і нумарамі тэлефонаў.
Пра Сіракузы мы ня згадваем ніколі,
не прыгадваем шматгадовага сьвята
ў белым палацы па-над морам.
Таксама мы не абмяркоўваем ідэй,
якімі жылі ў тыя часы.
Па шчырасьці, мы ўжо на іх забыліся.
Ідэі жывуць толькі кароткі час пасьля нараджэньня,
а пасьля паміраюць (чаго ніхто не заўважае).
Ідэі ў кансэрвах — ня надта смачная ежа,
цікавейшыя — зародкі ідэй, прарослыя зярняты,
яшчэ ня цалкам аддзеленыя ад глебы
бачнага, чутага і даткнутага,
усё яшчэ прасякнутыя смакам зямлі і яе пахамі,
ідэі-немаўляты, у якіх усё яшчэ чуецца
голас дэманаў месца,
што сьпявае пра старадаўнюю таямніцу.
Зрэшты, ня мае значэньня, ці захаваліся ідэі.
Усё, што мае значэньне — плынь,
зь якой паўсталі крышталі ідэяў,
як ледзяныя формы на галінках кустоўя,
што нахіляецца па-над зімовым ручаём.
Гэтая плынь увесь час нас нясе,
працякаючы краявідамі гэтага імгненьня.
На дворыку вясковай карчмы, зарослай крапівой, сьпяваюць выпівохі.
Сіракузы — тут.
Варвары, якія сплюндравалі сіракузскі двор,
да сёньня поўныя нянавісьці, а мо і страху,
сьцьвярджаюць, што мы думаем толькі пра тое,
як зноў захапіць у Сіракузах уладу.
Гэта заўжды нас пацяшае.
Калі ўжо яны пачнуць шукаць нашыя кнігі
і думаць над складанымі рысункамі на зжаўцелых старонках?
Мары пераможанага ўвасабляюцца ў творах пераможцы.
Але калі сіракузскі двор будуць аднаўляць
(тыя самыя, хто яго зьнішчыў),
нас на сьвяткаваньні ня будзе.
Сіракузы робяцца легендай,
і часта, седзячы ў куце карчмы над куфлем піва,
мы чуем, як сьцішаны голас апавядае міты,
у якіх гучаць нашыя перайначаныя імёны.
Праўда была яшчэ больш фантастычнай. Мы размаўлялі
з жывёлай і пачварамі.
Мы цішком усьміхаемся.
Гудуць мухі, час памалу сплывае,
забыты час сапраўднасьці, поўнай таямніц і мітаў,
сонечнае сьвятло на муры перапаўзае плякат
з голай жанчынай, што абапіраецца на зіхоткі «форд»,
побач нехлямяжа накрэсьлены мужчына зь сякерай у галаве.
Чуваць, як грукочуць грузавікі на шашы.
Нам таксама знаёмыя боль і згадкі,
але і ўспаміны, і роспач — частка цяперашняга,
яны ўватканыя ў габэлен
гэтага дня. Цуд — гэта тут і цяпер.
Падземная рака
Вэртыкальныя повязі ў вершы — фіктыўныя.
У сапраўднасьці кожны радок — частка
доўгага гарызантальнага тэксту,
які на момант вынырвае, праходзячы скрозь старонку,
падобна да таго, як падземная рака выцякае на паверхню і зноў зьнікае
ў пяску. Белая папера за апошняй літарай радка
яшчэ ледзь заўважна выдыхае замеценыя словы (хутчэй,
ужо толькі іхны пах), зрэдчас паўстае
ў белай пустэчы ўрывак фразы, няпэўны вобраз,
кшталту на сьнежнай роўнядзі — галюцынацыя палярніка.
Гэта вобразы прысьнёных партоў зь мітусьнёю натоўпу на прыстані,
вобразы джунгляў, дзе над руінамі храму ўзыходзіць чырвонае сонца,
у промнях якога зіхцяць пакрытыя расой залатыя статуі, крычаць птушкі.
Ці здольныя мы прасачыць зьнікомы сьлед радка?
Ці не патонем сярод белай старонкі,
ці наважымся пакінуць бясьпечны бераг тыпаграфскай фарбы?
Адчуваньне, што калі мы не навучымся слухаць паведамленьні пустой старонкі,
то не зразумеем і значэньня надрукаваных словаў.
Сэнс словаў сілкуецца сокамі цалку, што раскінуўся
да самых джунгляў, да самага берагу. Акіян паблізу.
Апынуўшыся ў канцы радка,
адкіньце дурную звычку вяртацца на пачатак наступнага,
працягвайце далей, пераступіце ўрэшце мяжу.
Ня бойцеся заблукаць у садзе вобразаў, што сьпеюць.
Прайдзіце ўрэшце дарогу ўсю, да канца, да срэбных кратаў:
яны ўжо доўгія гады цярпліва вас чакаюць.
Шуфляды
У цемры шуфляд рукапісы гніюць,
брыняюць атрутай мэблевых вантробаў,
якая разьядае сэнс словаў і ператварае іх у імёны дэманаў.
Апынуўшыся на дзённым сьвятле,
тэкст патыхае варожым пахам мора,
што распасьцёрлася ў глыбінях мэблі.
Зьмест і думка расплыліся
ў падморскім дыханьні, у музыцы водарасьцяў.
У ёй — незвычайная прыгажосьць,
але каб наблізіцца да яе, мы павінны
прыняць існаваньне сьвету, пра які ня хочам нават чуць
і які, аднак, мяжуе з нашым,
затокі яго мораў праніклі
глыбока ў адзежныя шафы й пісьмовыя сталы.
У глыбінях шафаў зьзяюць скарбы,
але мы баімся пашчаў драпежных баракудаў
на дальнім канцы шуфляды,
баімся скáта, што хаваецца між цяжкімі паліто.
Мы грэбліва і неспакойна гартаем счэзлыя старонкі,
а потым вяртаем рукапіс у яго цёмны сьвет. Ён болей ня наш.
З прычыны таго, што шуфляды ўрэшце праглынуць усе нашыя тэксты,
мы за ўвесь час не стварылі нічога іншага
апроч кантатаў для чарод лятымэрый з таемнага мора.
Увечары пры сьвятле лямпы
мы слухаем іхны сьпеў, што даносіцца зь цёмных ускраін кватэры.
Сымпозіюмы
«Міжнародны сымпозіюм прысьвечаны творчасьці Франца Кафкі».
(Напэўна, у нейкім палацы.)
Сьмешна. Зьляцеліся, як сьцярвятнікі, на мёртвага паэта,
за якім ганяўся па праскіх вуліцах дэман.
Яны хочуць праехацца па Лябірынце ў турыстычным аўтобусе з кліматызацыяй,
хочуць атрымліваць па дарозе ў пекла ганарары.
«Ну навошта так гістэрычна?
А што ім рабіць?
Хочаш, каб і за імі па ўсёй Празе ганяўся дэман?»
Вядома. Хай уцякаюць ад дэмана. Па Празе.
Чуюцца трывожныя, невыразныя галасы,
нібы толькі шум часу, які працякае
скрозь рэчы, галасы выпрошваюць нашай увагі, просяць,
каб мы іх вызвалілі, дапамаглі ім ператварыцца ў словы.
Ёсьць людзі, што да іх прыслухоўваюцца і ахоўваюць іхнае высьпяваньне ў словы.
Яны ходзяць па вуліцах у шкарпэтках, каб не прапусьціць ні гуку,
а зь люкаў высоўваюць галовы гномы і кусаюць іх за пяткі,
і, седзячы ў срэбным мэрсэдэсе за зялёным шклом,
за імі цікуе пачвара з штодзёньнікам у руцэ. З тэлевізараў
праз адчыненыя вокны першага паверху гучыць манатонная сымфонія з дна мора,
якая разьядае сказы пры нараджэньні.
Наўрад ці між мінакамі ў шкарпэтках знойдзеш
удзельнікаў сымпозіюму. У тых няма часу, яны сядзяць у канфэрэнц-залі.
Даклад «Праблема ласкі ў творах Франца Кафкі і Блеза Паскаля»
акурат чытае доктар філязофскіх навук спадар Клам, кажуць, вялікая шышка ў Акадэміі.
Кожны паэт і кожны мысьляр — пракляты,
як сёньня, так і ў любыя часы.
«І тут ёсьць багі (einai kai entautha tús theús)...»
У бруднай вакзальнай рэстарацыі ў Чэскім Бродзе,
дзе тлустыя жанчыны ў зялёных ватных паліто
сьпяваюць «Хрыстос нарадзіўся» ў сакавіку,
у затхлай кватэры паштовага службоўца на пэнсіі,
які штодня піша лісты ў Раду міністраў
і скардзіцца, што суседзі апраменьваюць яго цэнтральным ацяпленьнем.
А вось сымпозіюмаў багі і дэманы пазьбягаюць.
На запраўцы ў Пругоніцах
Я сядзеў у рэстарацыі на запраўцы ў Пругоніцах;
увайшоў
Марцін Гайдэгер у элегантным шэрым гарнітуры
зь дзяўчынай у
чорнай скураной міні-спадніцы з мэталічнымі заклёпкамі.
Канечыкі яе валасоў былі пафарбаваныя ў ружовы колер,
выраз твару быў дзёрзкі. Яны падселі да мяне.
Гайдэгер мне сказаў: «Чалавек — не гаспадар быцьця,
а пастух, які ўвечары сядзіць на схіле за горадам
і бачыць, як у вакне апошняй гарадзкой вілы
кенгуру з панчохай на галаве
скача па пакоі і дастае з шуфлядаў каштоўнасьці — такі цяпер сьвет.
Хто яны, тыя, што нерашуча набліжаюцца да нас па стрэхах?»
Пакуль ён прамаўляў, дзяўчына пад сталом церлася сьцягном аб маю нагу.
Па шашы акурат ехала кавярня на колах:
я згадаў, як разышоўся там з каханай
пятнаццаць гадоў таму, тая мне казала: «Мне непамысна
ў тваёй кватэры, дзе кніжная шафа паўстае
як тэрмітнік, уначы мне здаецца,
што адтуль вылазяць жвавыя чорныя літаркі, бегаюць па пакоі
і падточваюць мэблю, угрызаюцца мне ў скуру.
Мне ўжо не смакуюць панылыя стравы, якія ты гатуеш з аркушаў старадрукаў,
мяне непакоіць, што за шклом шафы
кнігі брыняюць, у іх зьяўляюцца
ўсё новыя і новыя старонкі, поўныя
цьмяных пахабных выяў».
Я пазіраў у вакно і маўчаў,
кавярня якраз праяжджала міма
зруйнаванай фабрыкі ў цёмнай горнай даліне,
вялікая пляма аблупленай тынкоўкі на сьцяне фабрыкі
выглядала як крылатая пачвара, якая танчыць.
Таляса
Я напісаў кнігу эсэ пра тэхніку.
«Тэхнічная маніпуляцыя сьветам», сказана ў ёй, «замяняе
жывы час, час высьпяваньня прышласьці,
увасабленьнем загадзя дадзенай колішняй формы,
што паглынае ўсе зародкі аўтэнтычнай будучыні,
якая ёсьць дзівосным зьяўленьнем непрадбачнага. У сьвеце тэхнікі
пануе ўкасьцянелая і агрэсіўная мінуўшчына».
Пераклад маёй кнігі на грэнляндзкую зрабіў мяне багатым.
Я адразу ж пайшоў у краму і купіў сабе машыну «Альфа-Рамэо».
Завёў сабе звычку езьдзіць у ёй бяз мэты па Цэнтральнай Чэхіі.
Была восень; я езьдзіў па закінутых дарогах раённага значэньня,
праз таямнічыя ўскраіны незнаёмых вёсак.
Аднаго вечара з-за лесу вынырнуў пагорак,
на яго вяршыні ў промнях захаду сонца зьзяла
вялікая залатая статуя седзячага Будды.
Ягоны погляд быў ласкавы і рахманы.
Шаша ўзьбіралася па схіле
і заканчвалася ля аскетавых скрыжаваных ног.
Я ўзьехаў на пагорак і ўвайшоў у сярэдзіну статуі
праз дзьверы ў Буддавым пупе, да якіх вялі драбіны.
Там быў бар для крутых.
Афіцыянт прынёс мне апэрытыў,
але як толькі я захацеў адпіць, то ўбачыў,
што ў ім плавае голая жанчына.
Ростам сантымэтраў дзесяць.
Афіцыянт паспрабаваў вылавіць яе лыжкай, але гэта яму не ўдавалася,
жанчына вывівалася, вішчэла і хіхікала.
Са сьмехам шпурляла ў афіцыянта лёдам.
За суседнім столікам бледная дама глыбока ўздыхнула і сказала:
«Не жыцьцё, а кашмар. Ува ўсім плаваюць нейкія карузьлікі».
«Ну а што тут зробіш?», запярэчыў ейны кампаньён. «Хай нас лепш
разарвуць касьмічныя догі ў пахмурных цыганскіх кінатэатрах,
або хай за намі ўвечары ганяюцца залачоныя аўтамабілі роспачы
па сьнежнай кашы пустак па-над Сьміхавам?
Нам што, зьбянтэжана танчыць забароненыя танцы
на белых палосах вечаровых магістраляў?»
Настала цішыня. Быў чуваць толькі віск са шклянкі.
Сонца апусьцілася яшчэ ніжэй,
яго промні раптоўна праніклі адчыненымі дзьвярыма ў сярэдзіну
і запалілі ў алькагалічных трунках чырвоныя і зялёныя аганькі сну,
кінулі сьвятло на нэрвовыя рукі на стальніцах,
падобныя да спалоханых зьвяркоў у норках.
Нехта пачаў румзаць.
Афіцыянт з заплюшчанымі вачыма лунаў пад стольлю
ў клубах цыгарэтнага дыму, што куляліся як перакаці-поле.
Я выйшаў. Цяпер перад статуяй
быў пусты пляж з шэрым пяском,
за ім — халодная роўнядзь мора.
Чырвонае сонца хілілася да небакраю
за драўляным памостам, аб які разьбіваліся хвалі.
На памосьце, перад вогненным міготкім слупом сонца ў хвалях,
стаяў прылізаны спадар у смокінгу.
Пакланіўшыся, ён пачаў дэклямаваць:
«Калі б я ўскрыкнуў, ці пачуў бы мяне
некаторы з катоў, што ў суседняй выселенай кватэры ходзяць на задніх лапах
вакол тэлефону з адарваным шнуром,
кінутым на падлогу?
На сьцяне засталася фатаграфія, выразаная
з часопісу National Geographic, на ёй —
сьляпуча-белы мур на высьпе ў Эгейскім моры.
(Але пра незагоеныя раны іншым разам.) Я сяджу
аб адзінаццатай вечара ў пакоі безь сьвятла
пры адчыненым акне, фіялетавае сьвятло
нэонавай рэклямы на польскія швейныя машынкі
зіхціць у шкле кніжнай шафы ў цёмнай глыбіні пакоя
накшталт жахлівых кветак у лесе, ці лепей кажучы
як трывожныя, лісьлівыя галосныя ў цёмных паваротах фразы,
па вуліцы едзе паліцэйская машына, вые сырэна,
у вантробах дома хрыпіць вадаправод. Спракаветная звычка паэтаў —
наракаць над сваім болем замест таго, каб увайсьці ў словы
і ў трансе напісаць тысячастаронкавы эпас, дзеяньне якога
адбываецца ў іншай галяктыцы (чаму б і не ў тамтэйшай мове),
ці хай бы прынамсі пісалі вершы, па якіх мы маглі б хадзіць
як па ўсходнім базары,
сузіраць вобразы, як папугая ў клетцы,
купацца ў іх, як у турэцкай лазьні...»
Манатонная дэклямацыя паступова мяне ўсыпляла,
я лёг на пясок і прымружанымі вачыма яшчэ ўбачыў,
як барвовае сонца дакранулася да свайго адлюстраваньня.
Крыкнула чайка. Ад мора дзьмула холадам.
