Тапарышчы

Пераклад: 
сучасная амерыканская паэзія, вершы па-беларуску, амерыканская літаратура XX стагоддзя, беларуская мова, тарашкевіца, пераклад

* * *
Я зайшоў у бар «Чужаніца»
ў Фармінгтане, Нью-Мэксіка.
Піў двайны бурбон,
запіваючы яго півам.
Доўгія валасы засунуў пад кепку
а завушніцу пакінуў у машыне.

Два каўбоі каля більярдаў
рагаталі як коні,
Афіцыянтка спыталася ў нас:
адкуль вы?
Кантры-ўэстэрн ВІА пачаў граць
«Мы ў Маскокі ня курым марыхуану»,
А пад наступную песьню
адна пара выйшла затанчыць.

Яны трымалі адно аднаго як на выпускным
у пяцідзясятых;
я згадаў той час, калі працаваў на лесапавале
і туляўся па барах у Мэдрасе ў Арэгоне.
Гэтая стрыжаная радасьць і грубасьць —
вось ён, твой дэбілізм, Амэрыка.
Я быў гатовы ледзь цябе не расцалаваць.

Мы сышлі — і пад крыламі шашы —
пад старымі трывалымі зоркамі —
у цяні стромкіх берагоў
я зноў ачуняў і вярнуўся
да сапраўднай працы, да
«таго, што трэба зрабіць».

* «Тое, што трэба зрабіць» — адсыл да японскага пойму «ікігаі», які мае значэньне «шчасьце мець нешта, што трэба зрабіць»; таксама перакладаецца як «сэнс жыцьця», «прычына ўстаць раніцай».

Лю Ўэлчу ў сьнегапад

Сьнегапад у сакавіку:
я сяджу ў белым водбліску й чытаю дыплём
пра цябе. Твае вершы, тваё жыцьцё.

Аўтар — мой студэнт,
нават мяне цытуе.

Сорак гадоў з таго дня, як мы жартавалі на кухні ў Портлэндзе,
дваццаць гадоў, як ты зьнік.

Усе гэтыя гады й іхныя імгненьні —
трэск шкварак, грукат дзьвярэй машыны,
вершы, выпрабаваныя на сябрах, —
усё стане яшчэ адной папкай,
яшчэ адным слабым тэкстам.

Але жыцьцё працягваецца на кухні,
дзе мы ўсё яшчэ сьмяемся й гатуем,
гледзячы на сьнег.

* Лю Ўэлч (Lew Welch, 1926-1971) — амэрыканскі паэт, сябар Снайдэра.

Нашчадкам

Пагоркі, стромкія схілы
статыстычных графікаў
падымаюцца нам насустрач,
усё рэзка ідзе ўгару,
вышэй і вышэй,
а мы ўсе тым часам —
сыходзім у зямлю.

У наступным стагодзьдзі
ці мо ў тым, што прыйдзе пасьля яго,
кажуць,
будуць даліны, папасы,
дзе мы сустрэнемся разам, у міры,
калі дажывем.

Каб агораць гэтыя будучыя хрыбты,
скажу вам толькі адно,
вам і вашым дзецям:

будзьце разам
вывучце кветкі
ідзіце ўлегцы

Сярэдзіна жніўня, пажарная вышка на вяршыні Саўэрдоў-маўнтын

Лагчына задымленая туманам
Тры дні сьпёкі пасьля пяці дзён дажджу
Вяршаліны ялінаў зіхцяць
Паўсюль у скалах і на палетках
раі маладых мух

Ня памятаю што я калісьці чытаў
памятаю пару сяброў, але яны ў гарадах.
П’ю халодную сьнегавую ваду з бляшанай конаўкі,
гляджу на мілі навокал
скрозь нерухомае горнае паветра.

* Саўэрдоў-маўнтын (Sourdough mountain) — гара ў штаце Ўошынгтан.

Песьня пра смак

Ямо жывыя зародкі траваў
Ямо яйкі вялікіх птушак

мясістую слодыч якою
агорнутыя спэрматазоіды разгайданых дрэў

Цягліцы з бакоў і сьцёгнаў
пяшчотнагалосых кароў
выядаем зь ягняці ягоны скачок
з бычынага хваста ягоны размах

Ямо карані набрынялыя
ў глыбі глебы

Высмоктваем жыцьцё
з пырскаў сьвятла што вымкнулі
з прасторы
й схаваліся ў вінаградзінах

Ямо насеньне адно адных
Ямо
ах, ямо адно адных

Цалуем сваё каханьне ў хлебны рот:
губы да губ.

Песьня пра выгляд

Лінія броваў, пульхны рот
простая сіняя сукенка
бяз гаплікаў
і швоў

О! — похва

тое, што ты ўцягваеш
у сябе і трымаеш
там, у
сабе,
заціскаючы,
выкшталцоная пустэча, вакол
якой упарадкаванае ўсё тваё цела,
тая

адтуліна якую ты носіш
каб
данасіць

дай мне спазнаць ейныя моц і месца

у грацыі твайго мімалётнага погляду

Папеўка марака

Дзе ты, шалёная мая,
Што, хто цяпер з табой?
Табе анігадкі паўсюль,
мне — згадак неспакой.

Мы стаць маглі бацькамі,
завесьці ўласны дом.
Ня дбала ты, і я ня дбаў —
так з часам і плывём.

Я сёньня ў труме працаваў,
наверх выходзіў зрэдзь:
навокал чайкі, мора соль
ды гор арабскіх медзь.

Я бачыў шмат самотных мест,
бясконцых хваль абшар.
Шмат страціў, шмат спасьціг, спазнаў,
што сьвет — і праўда шар.

Калі б былі мы разам —
зьбяднеў бы акаём.
А так пад ціскам кніг, краін
я — што пад камянём.

Індыйскі акіян, 1959 г.

Джон М’юір на гары Маўнт-Рытэр:

Вывучыўшы ейны твар напамяць,
я пачаў падымацца, выбіраючы пункты апоры
звышасьцярожна. Недзе на палове пад’ёму
я раптоўна апынуўся ў мёртвай
кропцы, з выцягнутымі ўшыркі рукамі,
прыціснуты да каменнага твару гары,
няздольны зрушыць зь месца руку ані нагу
ні ўгару, ні ўніз. Выглядала,
што мой лёс ясны. Я МУШУ ўпасьці.
Будзе яшчэ момант
няздольнасьці ў гэта паверыць — а потым
бездапаможнае падзеньне ўдоўж стромы
ўніз, на ляднік пад мною.
Мой розум нібы напоўніўся
ўдушлівым дымам. Гэтае жахлівае зацьменьне
доўжылася толькі момант, як раптам полымя жыцьця
зноў запалала з спрадвечнай яснасьцю.
Здавалася, што ў мяне аднекуль зьявілася
дадатковае пачуцьцё. Мае дрыготкія цягліцы
зноў сталі цьвёрдымі, кожную расколіну й раскепіну
ў скале я бачыў нібы ў мікраскоп,
мае рукі й ногі рухаліся з такой упэўненасьцю
й дакладнасьцю, што мне самому зусім
не засталося працы.

* Джон М’юір (John Muir, 1838-1914) — шатляндзка-амэрыканскі натураліст, вандроўнік, ахоўнік прыроды.
** Маўнт-Рытэр (Mount Ritter) — гара ў Каліфорніі.

Кіёто: сакавік

Некалькі лёгкіх сьняжынак
падае ў кволым сонцы;
птушкі пяюць у холадзе,
валасянка за мурам. Сьцятыя
й зьмерзлыя пупышкі сьлівы хутка раскрыюцца.
Месяц у пачатку першай
чвэрці, ценкі скрылёк на захадзе,
ноч надыходзіць. Пры канцы
начной мэдытацыі Юпітэр ужо
на палове пад’ёму. Крык галубкі
дрыжыць як пругкая галіна.
На сьвітанку вяршыня гары Хіэй
прысыпаная белым; у чыстым паветры
кожная маршчынка прарэзаных ярамі пагоркаў
укол места відаць голым вокам.
Дыханьне шчыпле. Пад стрэхамі
зьмерзлых дамоў
каханкі расьціскаюць цёплыя абдымкі
пяшчотных целаў пад коўдрай,
сплёскваюць ледзяной вадой твары,
чуняюць каб зь любоўю сабраць на стол
дзецям і ўнукам.

* * *
Уяжджаючы ў Ньюпарт, штат Арэгон,
у халодных ад акіяну верасьнёвых прыцемках
я ўбачыў Філа Ўэйлэна з абярэмкам прадуктаў —
ён ішоў па засьмечанай пустцы, поўнай
лесавозаў, трактароў
і цягачоў,

гледзячы сабе пад ногі.

Калі аўтобус праяжджаў міма, я гукнуў Філа,
але той усё глядзеў уніз.
Празь дзесяць хвілін з кнігамі й клункам
я ўжо грукаўся ў ягоныя дзьверы.

«Я ведаў, што ў гэтым аўтобусе можаш быць ты»,
сказаў ён,
паказваючы мне купленыя прадукты.

* Філ Ўэйлэн (Phil Whalen, 1923-2002) — амэрыканскі паэт-бітнік, дзэн-буддыст.

Чатыры вершы для Робін

Начую па-індэйску ў нацпарку Саюсла

Я спаў пад рададэндранам
Усю ноч падалі кветкі
Я калаціўся на кавалку кардону
Засунуўшы ногі ў заплечнік
А рукі глыбока ў кішэні
Паспаць амаль не ўдалося.
Я згадваў як мы ў школе
Спалі разам у вялікім цёплым ложку
Мы былі наймаладзейшыя каханкі
А калі разышліся нам было ўсё яшчэ дзевятнаццаць.
Цяпер нашыя сябры пабраліся шлюбамі
Ты настаўнічаеш недзе на Ўсходзе
Мне пасуе такі лад жыцьця
Зялёныя пагоркі доўгі сіні пляж
Але часам начуючы пад брылём
Я вяртаюся ў пару калі ў мяне была ты.

Вясновая ноч у храме Сёкоку-дзі

Восем гадоў таму ў гэткім жа траўні
мы крочылі пад квеценьню вішань
у адным садзе ў Арэгоне, уначы.
І ўсё, што я хацеў тады,
ужо забытае — апроч цябе.
Тут, уначы
ў садзе старой сталіцы
я адчуваю, што недзе побач дрыготкі дух Югао
і згадваю тваё халоднае цела
голае пад летняй баваўнянай сукенкай.

* Сёкоку-дзі — храм у Кіёто («старой сталіцы»)
** Югао — гераіня раману «Гэндзі моногатары», забітая з рэўнасьці

Восеньскі ранак у храме Сёкоку-дзі

Учора ўночы я глядзеў на Плеяды,
у месячным сьвятле з рота йшла пара,
і горкая згадка душыла маё
горла, нібы ваніты.
Я расклаў спальны мяшок
на матах на ганку
пад тлустымі восеньскімі зорамі.
У сьне ты зьявілася мне
(трэці раз за дзевяць гадоў)
разьюшаная, халодная, з абвінавачаньнямі.
Я прачнуўся, мне было сорамна, я злаваўся
на бессэнсоўныя войны ў сэрцы.
Быў самы досьвітак. Вэнэра й Юпітэр.
Першы раз у жыцьці
я іх бачыў так блізка.

Сьнежань у Ясэ

Тады ў кастрычніку,
у сухой высокай траве каля саду,
абраўшы свабоду, ты мне сказала:
«Можа, калі-небудзь, гадоў празь дзесяць».

Пасьля школы я бачыў цябе
аднойчы. Ты пачужэла.
Я быў апантаны нейкім плянам.

Цяпер дзесяць гадоў прайшлі,
нават болей: я заўжды ведаў,
дзе цябе шукаць —
мог пайсьці да цябе з надзеяй
адваяваць страчанае каханьне.
Ты ўсё яшчэ ня замужам.

Так і не пайшоў.
Падумаў, што мушу вытрымаць сам.
Ну, вытрымаў.

Толькі ў сьне, як сёньня ранкам,
нежартоўная, пагрозьлівая моц
твайго маладога каханьня
вяртаецца ў мой розум, у маё цела.

Мы мелі тое, чаго так прагнуць
і шукаюць усе астатнія;
мы махнулі на гэта рукой у дзевятнаццаці.

У мяне адчуваньне, быццам я
пражыў ужо шмат жыцьцяў.

І, напэўна, ніколі не даведаюся
ці я ёлуп,
ці зрабіў тое, што якраз трэба
маёй карме.

* Ясэ — раён у Кіёто.

Тапарышчы

Неяк у апошні тыдзень красавіка пасьля абеду
я паказваў Каю як кідаць баявую сякерку
Паўабарот, і яна засядзе ў пні.
Кай згадаў, што ў майстэрні ляжыць
сякерка без тапарышча
і прынёс яе, каб мець уласную зброю.
Зламаная рукалатка калуна за дзьвярыма
дастаткова доўгая для тапарышча сякеркі,
мы падразаем яе і разам з рабочай сякерай
нясем да калоды.
Я пачынаю абчэсваць старую рукалатку,
і тут у мяне ўвушшу гучыць
фраза, упершыню прачытаная
ў Эзры Паўнда:
«Пры вырабе тапарышча
па ўзор ня трэба хадзіць далёка»!
І я кажу Каю:
«Глядзі, мы зробім табе тапарышча
паводле тапарышча сякеры,
якой працуем — »
Ён разумее. І я зноў чую —
гэта з Лу Цзі, з прадмовы да ягонай
«Вэнь-фу», «Літаратурнай паэмы»,
чацьвёртае стагодзьдзе: «Пры вырабе
тапарышча
з дапамогай сякеры
па ўзор ня трэба хадзіць далёка».
Мой настаўнік Шы-сян Чэнь шмат гадоў таму
пераклаў і выкладаў нам паэму.
І я разумею: Паўнд быў сякера,
Чэнь быў сякера, я — сякера,
а мой сын — тапарышча,
што хутка само возьмецца за працу, стане
ўзорам і прыладай; толькі так і перадаецца
рамяство культуры.

Зямля-маці: яе кіты

У змроку міргае сава
Яшчарка, задыханая, падымаецца на дыбачкі
Малы галавасты верабейка выцягвае
шыю, глядзіць —

Травы на сонцы працуюць. Зелянеюць.
Саладзеюць. Каб мы маглі ласавацца.
Гадаваць худобу на мяса.

Бразілія патрабуе «сувэрэннага карыстаньня прыроднымі рэсурсамі»
Трыццаць тысяч відаў яшчэ невядомых расьлін
Жывыя непрыдуманыя людзі ў джунглях
прадаюцца на катаваньне —
а робат у гарнітуры, што спэкулюе прымхай з назвай «Бразілія»
мае права гаварыць ад іхнага імя?

Кіты пераварочваюцца й зьзяюць, ныраюць
з шумам і ўздымаюцца наноў,
Завісаюць над паступовым зьмярканьнем глыбіняў
Лунаюць як плянэты надзеленыя дыханьнем
у зіхоткіх віражах
жывой сьветліні —

А Японія чапляецца за словы ў спрэчцы пра тое
якія кшталты кітоў мае права забіваць?
Калісьці вялікая буддысцкая краіна
разьсявае мэтыліртуць
па моры
як ганарэю.

Алень Давіда, эляфурус,
жыў на паўночным ускрайку балот Хўанхэ
дзьве тысячы гадоў таму — з дому яго выгнаў рыс —
Лясы ўкол Ло-яня высеклі, і ўвесь глей і пясок
вымыла вадой, ужо на пачатку 13-га стагодзьдзя —
Дзікія гусі выводзяць птушанят у Сібіры
і кіруюцца на поўдзень у басэйны Янцзы, Хўанхэ,
тое, што мы называем «Кітаем»,
шляхамі, якімі лётаюць ужо мільён гадоў.
Дзе тыгры, дзікі, малпы, га, Кітай?
Сышлі
як леташні сьнег
у туман, як бліскавіца, а сухая цьвёрдая зямля
стала паркоўкай для пяцідзесяці тысяч грузавікоў.
ХІБА чалавек каштоўнейшы за ўсё?
Тады чаму мы яго так ня любім? Як і ягоных братоў,
жывёлін, у якіх затухае жыцьцё?

Паўночная Амэрыка, Чарапашы Востраў, захоплены
чужынцамі, што абвясьцілі сьвету вайну.
Хай паўстануць мурашы, ракавінкі, выдры, ваўкі і лосі!
Хай вырвуць сваю спадчыну з рук
нацый-робатаў.

Салідарнасьць. З народам.
Стойкім лясным народам!
Летуценным птушыным народам!
Хуткаплынным марскім народам!
З народамі як чатырох-, так двухногімі!

Хто дазволіў тупагаловаму хціваму ўлады палітыкану
ўраду з другога сьвету капіталісту-імпэрыялісту
ці з трэцяга сьвету камуністу прафэсійнаму перасоўніку папер
ніхалерыняробу эліце бюракратам
гаварыць ад імя зелені лісьця? Ад імя глебы?

(Ах Маргарэт Мід... ці сьніш ты калі-некалі Самоа?)

Робаты раяцца як ім распадзяліць нашую маці, Зямлю
каб пажыць яшчэ трошкі,
адрыгваюць, гергечуць,
як падладзюбы
каля яшчэ жывой лані.
«Ой сокал-ваяр упаў у чыстым полі,
А мы ж выдзяўбем вочы табе, саколе,
Скок ды скок, скок ды скок,
Люлі-люлі, галубок».

У змроку міргае сава
Яшчарка, задыханая, падымаецца на дыбачкі
Кіты пераварочваюцца й зьзяюць, ныраюць
з шумам і ўздымаюцца наноў,
Лунаюць як плянэты надзеленыя дыханьнем

у зіхоткіх віражах

жывой сьветліні

* Маргарэт Мід (Margaret Mead, 1901-1978) — знакамітая амэрыканская вучоная-антраполяг, пачынала дасьледчыцкую працу на Самоа.

Увагнутае вядро

Выпраўляю малатком увагнутае вядро
дзяцел
адказвае зь лесу

Спадабаўся матэрыял? Прапануем пачытаць:

Пераклад:
Макс Шчур

Мяса, косьці, нічога больш —
кавалак мыла,
шлюбны пярсьцёнак,
залатая плёмба.
Herr Бог, Herr Люцыпар —
ня рыпаць ува мне,
ня рыпаць.

Пераклад:
Макс Шчур

я хадзіў туды куды нікому лепш не хадзіць.
мяне бязьлітасна зьбівалі і пакідалі падыхаць.
у мяне па ўсім чэрапе гузакі ад гумавых дручкоў і ўсяго такога.
анёлы абассаліся ад страху.
я ўвасабленьне хараства.
як і вы.
як і яна.
як і жоўты сонечны прыбой і ўся веліч гэтага сьвету.

Пераклад:
Макс Шчур

паэт (?):
гэтаму слову патрэбнае новае
вызначэньне.

калі я чую гэтае
слова
мой страўнік
сьціскаецца
нібыта я зараз
зблюю

Пераклад:
Макс Шчур

Завея пускае нам пыл у вочы
шматкі краявіду вісяць на валаску сарказму
алейныя петлі магнітафонных стужак плаваюць на паверхні
гісторыя завяршаецца масакрай дзіцячых лялек
на капусным полі непадалёк ад Ніцы
паэзія памалу скісае й робіцца літаратурай
нямы пералік дрэваў
у мядовых глыбінях вітрынных шыбаў