(урыўкі)
Разьдзел чатырнаццаты. Будда
179
Між пераможцамі — найвялікшага,
перамога якога ёсьць неадпрэчнаю,
абуджанага, жыхара бясконцасьці,
недасяжнага — як ты зьнішчыць манісься?
180
Для каго ні жарсьці няма; ні прагнасьці,
каб зьняволіць яго, у сіло заблытаўшы;
абуджанага, жыхара бясконцасьці,
недасяжнага — як ты зьнішчыць манісься?
186
Нават у дажджы манэтаў
не знайсьці спатолю жарсьці.
Мала ўцехі ў асалодах.
Зразумеўшы гэта, мудры
187
нават боскіх асалодаў
дамагчыся не імкнецца.
Руйнаваць спакусы любіць
вучань Будды паслухмяны.
188
Шмат куды сыходзяць людзі —
у сады, лясы і горы,
у сьвятыні сярод дрэваў,
уцякаючы ад страху.
189
Ненадзейны той прытулак,
бо ня ёсьць ён найвышэйшым.
У такі прытулак прыйдзеш —
і пакуты не пазбудзеш.
190
Хто ж у Будду, Дхамме, Сангсе*
схованку знайшоў, прыняўшы
ўзьнёслыя Чатыры праўды —
толькі той убачыў мудрасьць:
*Так званыя «Тры каштоўнасьці» буддызму: Будда, яго Вучэньне і Супольнасьць яго вучняў (буддыстаў).
191
пра пакуту, узьнікненьне
ды агораньне пакуты
й васьмічасткавую сьцежку
да адоленьня пакуты.*
*Гэта і ёсьць Чатыры ўзьнёслыя праўды: існаваньне пакуты, узьнікненьне пакуты, магчымасьць пераадоленьня пакуты і спосаб яе пераадоленьня (Васьмічасткавая сьцежка).
Разьдзел пятнаццаты. Шчасьце
197
Па-сапраўднаму шчасьліва,
ад нянавісьці далёка,
сярод тых, што ненавідзяць,
безь нянавісьці жывём мы.
198
Па-сапраўднаму шчасьліва,
ад хвароб усіх далёка,
сярод хворых безнадзейна
не хварэючы жывём мы.
199
Па-сапраўднаму шчасьліва,
ад пажаднасьці далёка,
сярод сквапнікаў і хціўцаў
без пажаднасьці жывём мы.
200
Па-сапраўднаму шчасьліва,
без маёмасьці жывём мы.
Толькі радасьць сілкаваць нас
будзе, як багоў зіхоткіх.
201
Перамога плодзіць крыўду,
пераможаныя церпяць.
Ціхамірнасьць плодзіць шчасьце
без параз, без перамогаў.
202
Жарсьць — агонь пякучы самы,
гнеў — найгоршае між кепстваў,
самы боль — у зьбегу скандхаў*,
шчасьце самае — ў спакоі.
*Скандхі (канды) — пяць складнікаў мэнтальнай рэальнасьці (форма, пачуцьцё, успрыманьне, мэнтальная фармацыя і сьвядомасьць).
203
Голад — страшная хвароба,
абумоўленасьць — пакута.
Для таго, хто бачыць праўду,
шчасьце вышняе — Ніббана.
204
Быць здаровы — скарб найбольшы,
бестурботнасьць — вось багацьце.
Той — сваяк, хто не падмане.
Шчасьце вышняе — Ніббана.
205
Пахкай выпіўшы самоты,
наталіўшыся спакоем,
вольны ад жуды, ад злога,
п’еш ты слодыч шчасьця Дхаммы.
207
Той, хто з дурнямі вядзецца,
доўга потым шкадавацьме.
Горка жыць між неразумных,
сярод ворагаў нібыта.
Жыць сярод разумных — шчасьце,
бы з раднёю сустракацца.
208
Таму напраўду:
Мудры, дбайны, які шмат ведае,
пачцівы, гжэчны, у цноце настойлівы —
з такім падарожнічайце, разумныя,
няўхільна, быццам той Месяц з зоркамі.
Разьдзел шаснаццаты. Прывязанасьць
210
Не прывязвайся да любых
і зь нялюбымі ня знайся,
бо пасьля бязь любых — гора,
а зь нялюбымі — няшчасьце.
211
Не звыкайся быць між любых,
бо расстаньне закатуе —
безь ярма адзіна тыя,
хто ні любіць, ні ня любіць.
218
Хто імкнецца ў невыказнасьць,
у каго адкрыты розум,
не зьняволены пажадай,
той «ідзе супроць цячэньня».
219
Хто вяртаецца здаровы
з доўгай, дальняе вандроўкі,
то сябры таго й сямейства
не нацешацца з сустрэчы.
220
Гэтак жа і дабрадзейных,
калі сьвет яны пакінуць,
дзеі іхныя абдымуць,
як вяртаньніка — сямейства.
221
Гнеў адкінь і забудзь фанабэрыю,
перарві ўсе свае путы й повязі,
да імя-формы ты не прывязвайся,
кінь усё — і пакута адчэпіцца.
Разьдзел сямнаццаты. Гнеў
222
Хто стрымае хвалю гневу,
быццам воз неўтаймаваны,
вазаком заву такога!
Рэшта — проста лейцы сьцяла.
223
Злосьць нязлосьцю пераможаш,
дабрынёй — недабрамыснасьць,
шчодрасьцю — карысталюбства,
праўдаю — таго, хто хлусіць.
224
Не хлусі і не гнявіся,
як папросяць — дай хоць троху.
Вось тры ўмовы, на каторых
ты ў багоў прысутнасьць трапіш.
227
Так заўжды было, Атула*,
а ня толькі сёньня стала:
моўчкі седзячага — ганяць,
надта гаваркога — ганяць,
і негаваркога ганяць.
Беззаганных не бывае.
*Атула — чалавек, які прывёў сваіх сяброў паслухаць Будду і ягоных вучняў.
228
Не было ані ня будзе,
і цяпер няма нікога,
вартага выключна ўхвалы
ці выключна асуджэньня.
Разьдзел васямнаццаты. Загана
235
Ты — як лісьце счэзлае цяпер,
па цябе прыйшлі служкі Ямавы*.
На парозе сьмерці ты стаіш,
і з сабой табе ўзяць няма чаго.
*Бога сьмерці.
236
Будзь сабе самому востравам,
мудры будзь, адразу дзейнічай.
Ад брыдоты ўсякае ачышчаны,
у краі высакародных трапіш ты.
237
Пры канцы жыцьцё тваё цяпер,
уладаньні Ямы ўсё блізяцца.
Па дарозе не спачыць нідзе,
і з сабой табе ўзяць няма чаго.
238
Будзь сабе самому востравам,
мудры будзь, адразу дзейнічай.
Ад брыдоты ўсякае ачышчаны,
не народзісься ўжо й не састарысься.
239
Той, хто мудры, паступова,
крок за крокам, міг за мігам,
як каваль — адлітак срэбра,
ачышчае дух ад псоты.
240
Як іржа, што родзіцца з жалеза,
гэтае ж жалеза й разьядае,
так манах, свайму майну* адданы,
сам сабе псуе перараджэньне.
*Вопратка, міласьціна, страха і лекі.
244
Лёгка тым, хто несумленны,
хто, нібы крумкач той, дзёрзкі,
быццам выскачка, нахабны.
Лёгка жыць жыцьцём нячыстым!
245
Цяжка жыць жыцьцём сумленным
і да чысьціні імкнуцца,
цяжка быць нядзёрзкі, шчыры,
цяжка жыць паводле праўды.
251
Жарсьць — агонь пякучы самы.
Гнеў — найжорсткая з аброцяў.
Невуцтва — сіло з найгоршых.
Прагнасьць — плынь, што мкне бясконца.
252
Лёгка бачыць хібы іншых,
хібы ўласныя — складана.
Вáды іншых выкрываеш,
быццам лузгаеш зярняты,
а свае хаваеш вады,
як махляр — няўдалы фокус.
254
Ні дарог няма на небе,
ні манахаў — па-за Сьцежкай.
Людзі любяць апантанасьць.
Будда ад яе свабодны.
Разьдзел дзевятнаццаты. Праведны
256
Не завецца справядлівым,
хто сьпяшаецца з высновай.
Той — мудрэц, хто спраўна ўзважыць
як дабро, так і благое,
257
неўпярэджана, нясьпешна,
справядліва іншых судзіць —
гэткі Дхаммы абаронца
слушна праведным завецца.
260
У старэйшыны трапляюць
не за валасы сівыя.
Хто бяз мудрасьці сьсівеўшы,
той жыцьцё прамарнаваўшы.
264
Нават голаў пагаліўшы,
хлус манахам не зрабіўся.
Не скарыўшы гнеў і прагнасьць
ён манахам быць ня можа.
266
Той ня ёсьць яшчэ манахам,
хто па міласьціну ходзіць
і выконвае абрады —
не яны манаха робяць;
267
хто ж ад гора й шчасьця сьвету
адсланіўся безграхоўна,
зразумеўшы сьвет дарэшты —
той манахам можа звацца.
268
З дурня й невука маўчаньне
мудраца яшчэ ня зробіць.
Мудры — той, хто, як бязьменам,
слушна вартасьць вызначае.
Разьдзел дваццаты. Сьцяжына
273
З васьмічасткавай Сьцяжынай
і з чацьвёркай Праўд узьнёслых,
зь неўзрушэньнем, з Прасьвятлёным —
не зраўняецца нічога.
274
Іншае няма Сьцяжыны,
што так вочы раскрывае —
на яе аднойчы стаўшы,
Мару зможаш падмануць ты.
275
На сьцяжыну тую ўстаўшы,
ты пакуты пераможаш.
Так стралу навучыць Будда
даставаць з крывавай раны.
276
Намаганьні сам прыкладвай,
Будда — толькі выкладае.
Хто руплівы — той унікне
цераз дх’яну з путаў Мары.
283
Толькі дрэва мала сьсекчы —
зь лесу жахі выпаўзаюць.
Сьсекшы жарсьцяў лес пад корань,
станьце вольнымі, манахі.
284
Покуль лес пад корань вы ня сьсеклі, —
лес мужчынскай жарсьці да жанчыны, —
ад пажады будзе мысьль залежнай,
як цяля ад матчынага вымя.
285
Адсячы жаданьні ўласныя,
бы зрываеш лотас восеньскі.
Да Ніббаны сьцежкай мірнасьці
ўсьлед за Буддам накіроўвайся.
Разьдзел дваццаць першы. Разнастайныя вершы
294
Без «бацькоў» — тугі й аблуды —
без «цароў» Нішто і Вечнасьць,
край Пачуцьцяў зваяваўшы,
брахман можа спаць спакойна.
295
Ад «бацькоў», ад варажнечы
двух «цароў» цяпер ён вольны;
тыгр пяці заганаў мёртвы —
брахман можа спаць спакойна.
302
Цяжка цешыцца зь бяздом’я —
але й жыць у доме цяжка,
у няроўнасьці грамадзкай,
як туляга па самсары.
Дык ня будзь тады тулягам,
за якім пакута рушыць.
304
Добры з далечы ўжо зьзяе,
як вяршыня — вечным сьнегам;
а вось злога не разгледзіш —
як стралу, што ў цемры раніць.
Разьдзел дваццаць другі. Пекла
308
Лепш распаленую кулю
праглынуць, чым з падаяньня
жыць, ня маючы пры гэтым
сьціпласьці ані сумленьня.
309
Ёсьць чатыры кары легкадумнаму,
што на жонку бліжняга паквапіцца:
траціць цноту, ложа і павагу ён
і нарэшце ў пекле апынаецца.
310
Столькі страт, нярадасная будучыня...
Страх ня дасьць каханкам разьняволіцца...
І ўладар карае чужаложнікаў...
Лепш ня бегай ты за жонкай бліжняга!
311
Вострае сьцябло няўдала
ўхопіш — і далонь парэжаш.
Сан манаскі апаганіш —
і цябе засмокча пекла.
315
Гэтак, як памежны горад
сьцерагуць — знутры і звонку —
гэтак сам сябе пільнуй ты,
каб не прасьлізнуў ні момант!
Хто ня дбае несупынна —
той пасьля гаруе ў пекле.
Разьдзел дваццаць трэці. Слон
320
Быццам слон, што ў гушчы бою
стрэлаў дождж ператрывае, —
зьдзекі вытрымаю годна.
Несумленных поўна ў сьвеце.
321
Калі слон ідзе слухмяна —
на яго ўладар сядае.
Між усіх людзей найлепшы
той, хто вытрымае зьдзекі.
322
Між жывёл — рахманых цэняць:
і аслоў, і коней сіндхскіх,
і сланоў. Зь людзей найлепшы —
сам сабой утаймаваны.
323
У кірунку запаветным
не даедзеш у рыдване —
сам сабою ўтаймаваны
без калёс туды трапляе.
324
Дхаммапалу, волата-слана,
не ўтаймуеш у ягоным юры —
зацугляны, страціў апэтыт:
згадвае жыцьцё ў гаí слановым.
325
Калі нехта сьпіць і есьць зашмат,
паваляцца любіць, падрамаць,
як кабан, адкормлены на ўбой, —
нараджацца будзе зноў і зноў.
326
Мысьль мая раней сабе бадзялася
дзе хацела, дзе жадала, дзе ёй рупіла —
сёньня прыручу, вярну ў загон яе,
як пагоншчыкі круком — слана юрлівага.
327
Будзь заўжды дабрасумленны,
мысьль сваю пільнуй заўсёды.
Вырвіся зь мясьціны гіблай,
быццам слон, што ў багну трапіў.
329
Як сабе ня знойдзеш спадарожніка,
духам і жыцьцём высакароднага —
руш, як заваёўнік, не аглядвайся,
быццам слон-самотнік праз гушчар лясны.
330
Лепей вандраваць самотны,
чымся ў таварыстве дурня;
жыць, ня робячы благога,
і нямногім здавальняцца,
быццам дзікі слон у джунглях.
Разьдзел дваццаць чацьвёрты. Прагнасьць
334
Прагнасьць чалавека несумленнага,
як ліяна, усяго аблытвае.
З аднаго быцьця плыве ў другое ён,
малпай скача па плады ўсё новыя.
335
Гора тым, хто паддаецца
ў гэтым сьвеце празе й жарсьці —
смутак у такіх буяе,
як трава пасьля залевы.
336
Той, хто ўпарта не здаецца
ў гэтым сьвеце празе й жарсьці —
смутак з гэткіх ападае,
быццам з лотасу дажджынка.
337
Вас усіх дабраслаўляю,
колькі вас тут сабралося:
прагнасьць вырвіце з карэньнем,
як у полі пустазельле,
каб сьмерць болей не ламала
пры зямлі вас, як сьцябліну.
338
Карані пакінеш непарушнымі —
дрэва без сумневу зноўку вырасьце.
Гэтак жа і з прагнасьці затоенай
зноў і зноў пакута нараджаецца.
341
Зьменлівыя, поўныя тугі —
радасьці, што ўцеху дораць людзям.
Тыя, хто шукае асалод,
знойдуць зноў уцелаўленьне й старасьць.
342
Людзі, прагнасьці ахвяры,
як трусы ў сіле, кружляюць;
дзесяць ланцугоў пакуты
аплятаюць зноў і зноў іх.
345
«Путы моцныя ня тыя», кажуць мудрыя,
«што з жалеза, ці драўніны, або лыка.
Апантанасьць аздабленьнямі каштоўнымі,
прага мець як мага больш сыноў і жонак —
346
вось сапраўдныя кайданы», кажуць мудрыя,
«непазбыўныя, цяжкія, хоць ня ціснуць —
іх разьбіўшы, у манахі руш вандроўныя,
вольны будзь ад пачуцьцёвых асалодаў.
347
Жарсныя трапляюць у цячэньне,
як павук у павуціньне ўласнае.
Сець парві, сыдзі бадзяцца з мудрымі
без прывязанасьці і пакуты ўсякае.
352
Хто ня прагне, хто бяз путаў,
хто чытач пісаньня здатны,
і хто гукі слушным чынам
упарадкаваць умее —
у апошнім нараджэньні
велькім мудрацом завецца
і вялікім чалавекам.
353
Я той, хто перамог усё і ўведаў сам,
каго нічога ў гэтым сьвеце не запляміць,
я ўсё пакінуў, зьнішчыў прагнасьць, вольны стаў,
уцяміў праўду — дык навошта мне настаўнік?
356
Пустазельле нішчыць поле —
жарсьці нішчаць чалавецтва.
Значыць, той, хто жарсьці вырваў,
ураджай багаты мае.
Разьдзел дваццаць пяты. Манах
366
Хоць манах і немаетны,
бо пра выгаду ня дбае, —
шанаваныя багамі
чысьціня яго і пільнасьць.
367
Хто імя і форму рэчаў
не багоміць ані крышку,
па няісным хто ня тужыць —
называецца манахам.
368
Той манах, што пэўны ў ласцы
і вучэньню Будды верны —
той здаволены і вольны
ад усіх мінучых зьяваў.
369
Разгружай, манах, свой човен —
ён шпарчэй парожнім плыцьме.
Без пажады і бяз гневу
даплывеш ты да Ніббаны.
370
Пяць малых і велькіх путаў,
пяць прывязанасьцяў скінуў,
пяць даброцяў практыкуе —
быстрыню агораў, кажуць.
377
Як язьмін свае суквецьці,
што пачэзьлі, абтрасае,
гэтак жарсьць сваю й нянавісьць
абтрасі зь сябе, пустэльнік.
380
Сам ты ўласны гаспадар і
ўласны лёс. Сябе самога,
як гандляр каня кілзае
зухаватага, таймуй ты.
382
Малады манах, што шчыра
вызнае вучэньне Будды,
па-над гэтым сьветам зьзяе,
бы ў начы бясхмарнай — Месяц.
Разьдзел дваццаць шосты. Брахман
387
Сонца ўдзень прыгожа зьзяе,
Месяц зьзяе ў ночы цёмнай;
кшатрый* зьзяе ва ўзбраеньні,
у глыбокай дх’яне — брахман;
і заўжды, удзень і ўночы,
непагасна зьзяе Будда.
*Чалец ваярскай касты, «шляхціц»
389
Брахману ўдвая ганебней
крыўдаваць, чым быць пабіты.
Сорамна удар наносіць;
на удар зважаць — таксама.
392
Хто табе тлумачыць Дхамму,
мудрасьць праведнага Будды, —
ушануй таго, як брахман,
што агню дары прыносіць.
393
Ні паходжаньне, ні зьнешнасьць
брахманам яшчэ ня робяць.
Верны праўдзе, верны Дхамме,
чысьціні — вось гэта брахман.
394
Маеш зблытаныя космы,
ў скуры антылёпы ходзіш...
Толькі ў мысьлі — лес дрымучы.
Рэшта — вонкавасьць, дый годзе.
395
Хто апрануты ў анучы
і худы, аж бачна жылы,
сам у лесе мэдытуе —
«брахманам» такога клічу.
396
Брахман, я лічу — ня той, хто
з брахманскай сям’і паходзіць:
у такога гэта — званьне,
калі ён з заганнай мысьлю;
а вось хто пазбыўся путаў —
«брахманам» такога клічу.
397
Хто пазбыўся ўсякіх путаў,
хто няўзрушаны праўдзіва,
не прывязаны да сьвету —
«брахманам» такога клічу.
398
Хто адрэзаў, скінуў лейцы
і аброць з папругай разам,
стаў свабодны, абудзіўся —
«брахманам» такога клічу.
401
Як да лотасу — цячэньне,
да стралы — гарчыцы семя,
ён не прыстае да жарсьцяў:
«брахманам» такога клічу.
403
Мудры, што адрозьніць здольны,
дзе сьцяжына, дзе блукальня;
дасягнуў найвышняй мэты:
«брахманам» такога клічу.
406
Між закутых — незакуты,
між гвалтоўных — негняўлівы,
між прывязаных — свабодны:
«брахманам» такога клічу.
409
Не дадуць дабраахвотна —
сам ня возьме аніякіх
рэчаў, добрых ці нядобрых:
«брахманам» такога клічу.
413
Хто, як Месяц — чысты, зыркі,
выкшталцоны, непарушны,
хто зьняпраўдзіў асалоды:
«брахманам» такога клічу.
420
Шлях яго багам ня бачны,
ні гандарвам*, ні зямлянам.
Ён — архат, заган пазбыты:
«брахманам» такога клічу.
*Гандарвы — нябесныя музыкі, кшталт анёлаў.
421
Хто сучаснага, былога
й прышлага няіснасьць бачыць,
хто майна і пут ня мае:
«брахманам» такога клічу.
422
Дужы вол, герой шляхотны,
пераможца і празорца,
знаўца, будда без жаданьняў:
«брахманам» такога клічу.
423
Знаўца жыцьцяў прамінулых,
як нябёсаў, так і пекла,
вольны ад уцелаўленьняў,
цалкам прасьвятлёны, мудры,
той, хто ўсе агораў мэты:
«брахманам» такога клічу.
"Дхаммапада" па-беларуску на Ютуб:
