(The Dry Salvages – у мінулым, верагодна, les trois savages, «тры дзікуны» – невялікая група скалаў з сыгнальным агнём ля паўночна-ўсходняга ўзьбярэжжа мысу Кэйп-Эн у Масачусэтсе. «Salvages» вымаўляецца як рыфма да слова «assuages», з націскам на другі склад.)
І
Пра багоў мне вядома ня шмат, але мяркую, што рака –
магутны буры бог: змрочны, неўтаймаваны, упарты,
цярплівы да пэўнае мяжы, якую нам дае адчуць адразу;
карысны й ненадзейны, як любы пасрэднік у любых стасунках;
і ўрэшце – хіба што перашкода з гледзішча будаўніка мастоў.
Як толькі яна пераадоленая, жыхары гарадоў
амаль забываюць пра бурага бога – але той па-ранейшаму бязьлітасны,
у згодзе з уласным календаром бушуе, руйнуе, прыпамінае
тое, чаго людзі ня хочуць згадваць. Нешанаваны, незадобраны
балвахваламі Машыны, ён чакае, назірае й чакае.
Рытм хваляў як заўжды прысутны ў спальнях немаўлят,
у красавіцкай пышнасьці айланту каля ганку,
у паху вінаграду на восеньскім стале,
у вечаровых німбах над зімоваю ліхтарняй.
Рака – у нас саміх, вакол нас толькі мора;
а яшчэ мора – гэта край зямлі, граніт,
у які яно ўпіраецца, пляжы, на якія яно выкідае
свае намёкі на ранейшае, папярэдняе Стварэньне:
мэдузаў, мечахвостаў, пазванкі кіта;
затоны, дзе яно дэманструе нам цікавосткі –
звышдалікатныя водарасьці, актыніі.
Яно падкідвае нам нашыя страты: рваны нерат,
раструшчаныя пасткі на амараў, зламанае вясло,
начыньне чужаземных мерцьвякоў. Мора – гэта шматгалосьсе,
шматбожжа і шматгалосьсе. Соль у шыпшыне,
імгла ў піхтах. Выцьцё мора
і яго віск належаць розным галасам,
хоць часьцяком іх чуюць разам: сковыт у такеляжы,
кляцьба й лісьлівасьць хвалі, што абрынаецца ў ваду,
далёкі шум прыбою між зубцоў граніту,
пранізьлівы гудок сырэны зь берагу, што мкне насустрач, –
усё гэта галасы мора, як і скрып буя, што абазначае шлях дамоў,
на арэлях хваляў, і голас чайкі:
і пад прыгнётам ціхага туману
біцьцё звана,
бы нетаропкі хваляў рытм, што адмярае час –
ня наш, а час
старэйшы за гадзіньнікавы час, старэйшы
за час, які ўстрывожана падлічваюць жанчыны,
калі ляжаць бяз сну й рахуюць, што настане,
спрабуючы расплесьці, разматаць, разблытаць
і скласьці разам у адно мінулае і прышласьць,
між поўначчу й сьвітаньнем, калі мінуўшчына – суцэльны зман,
а прышлае, здаецца, больш ня прыйдзе; да раньняй зьмены варты,
калі спыніўся час і калі час канца ня мае –
а хваляў рытм, што ёсьць і быў спрадвеку
б'е
ў звон.
ІІ
Ну дзе ж канец нямому нараканьню,
маўкліваму ўсыханьню летніх красак,
што скідваюць пялёсткі й заміраюць,
гайданьню трэсак з караблёў у плыні,
касьцей малітве роспачнай, якая
не дапаможа пры трагічнай вестцы?
Канца няма, затое ёсьць складаньне,
зьліцьцё адна з адной адзінак часу,
калі чуцьцё памалу забіваюць
гады без пачуцьця, сярод руінаў
таго, што разбурэньню падлягае,
якраз таму, што вечным нам здаецца.
Дарэмныя любыя парываньні,
нязмушаную веру як грымасу
бязьвер'я абсалютнага ўспрымаюць,
і човен працякае без упыну,
і звону бой, што літасьці ня мае,
у цішыні выразна раздаецца.
Калі ж за ветрам, у густым тумане
абрыдне плыць рыбацкаму баркасу?
Нам не ўявіць ніколі, што бываюць
бяз трэсак акіяны, што гадзіны
ня вечныя, што прышласьць абяцае
штось іншае за новае бязмэцьце.
Яна для нас – зацятае змаганьне
зь нязьменнымі стыхіямі сам-насам:
пакуль вятры над водмельлю лунаюць,
мы сушым ветразь, цягнем скарб з глыбіняў –
пляваць, што шлях сябе не акупляе,
што груз такі ня мае сэнсу везьці.
Няма канца нямому нараканьню,
далейшаму ўсыханьню ўсохлых красак,
абломкам, што па хвалях праплываюць,
пакутам, рух якіх ня помніць спыну,
мальбе касьцей да Сьмерці, што глухая
да ўсякага сьвятога Дабравесьця.
Зь векам пачынае здавацца,
што ў мінуўшчыны іншы рысунак, яна ўжо не пасьлядоўнасьць
і нават не разьвіцьцё, якое часткова ёсьць аблудай,
прадуктам павярхоўнай уявы паспалітых мазгоў
пра эвалюцыю як пра спосаб экспрапрыяцыі мінулага.
Моманты шчасьця – не задаволенасьці,
не асалоды, паўнаты, бясьпекі ці замілаваньня,
як пасьля добрай вячэры, а раптоўнага прасьвятленьня –
мы іх перажывалі, але ж не ўсьвядомілі, што яны значылі,
і зноўнабліжэньне да іх перастварае перажываньне
па-новаму, зь іншым сэнсам, не такім,
які ільга было б прыпісаць звычайнаму шчасьцю. Я ўжо казаў,
што асэнсаваньне змушае нас зноў перажываць
ня ўласную мінуўшчыну, належную асобнаму чалавеку,
а досьвед многіх пакаленьняў – і ў дадатак
нешта, чаго бадай нельга выказаць:
яно дазваляе нам азірнуцца назад без падстрахоўкі
зафіксаванай на пісьме гісторыі, паўазірнуцца
цераз плячо на часы дагістарычнай жуды.
Цяпер мы адкрываем для сябе, што моманты агоніі
(калі мы, віною непаразуменьня, ці то спадзяваліся
на штосьці нерэальнае, ці то баяліся чагосьці нерэальнага,
няважна) – яны нікуды не зьнікаюць,
як нікуды не зьнікае час. І гэта лепш відаць
на прыкладзе агоній іншых, блізкімі сьведкамі
якіх мы былі, чым на нашых уласных агоніях.
Бо мапа асабістага мінулага сьпярэшчаная стрэлкамі дзеяньняў,
а вось пакуты іншых застаюцца ў памяці
бяз цэтлікаў, не прыглушаныя далейшым выцьвітаньнем.
Гэта людзі зьмяняюцца, усьміхаюцца; пакута захоўвае ім вернасьць.
Час-разбуральнік – ён жа і час-захавальнік,
як рака, што адносіць і захоўвае мёртвыя целы неграў, кароў, курыц у клетках,
пакусаны яблык і яго горкі смак.
А таксама як зьнявечаная скала ў бурлівых водах,
якую абмываюць хвалі й хавае імгла;
у бясхмарны ціхі дзень яна – хіба што манумэнт,
у спрыяльнае для караблёў надвор'е – нязьменны арыенцір
для вызначэньня курсу: але ў пахмурную пару,
калі ўскіпае мора гневу, скала – ўсё тая ж самая скала.
ІІІ
Я часам думаю, ці ня тое меў на ўвазе Крышна,
калі сярод іншага сказаў – або па-іншаму сказаў усё тое ж:
што будучыня – замёрлая песьня, геральдычная ружа або галінка ляванды
між жоўтых старонак ні разу не адкрытае кнігі,
сымбаль какетлівага шкадаваньня, хаця шкадаваць яшчэ няма каму.
Шлях угару – гэта шлях і ўніз, шлях наперад – шлях і назад.
З гэтым немагчыма зьмірыцца, але гэта так,
час ніякі ня лекар: бо пацыента ўжо няма.
Калі цягнік кранаецца і пасажыры бяруцца
за садавіну, часопісы ці бізнэсовую карэспандэнцыю,
(а тыя, хто іх праводзіў, пакінулі пэрон),
зь іхных твараў сыходзіць напружаньне смутку,
яны разьнявольваюцца пад сонны рытм сотні гадзіньнікаў.
Наперад, падарожнікі! Толькі не ўцякайце ад мінуўшчыны
ў іншыя жыцьці, у так званую будучыню:
вы ўжо ня тыя, хто выехаў з гэтай станцыі
і яшчэ ня тыя, хто некуды прыедзе,
сьлізгаючы па рэйках, што звужаюцца за вамі;
так і на палубе дрыготкага лайнэра,
гледзячы ў баразну, што разгортваецца ззаду,
ня думайце «мінуўшчына скончылася»
альбо «перад намі будучыня».
Калі ноч падае ўніз, заблытаўшыся ў мачтах і антэнах,
згары чуецца голас, што пяе (але не для вуха,
гэтай шапатлівай ракавінкі часу, і не ў чалавечай мове):
«Наперад, вы, што думаеце, быццам вандруеце;
вы ўжо ня тыя, хто бачыў, як аддаляецца гавань,
і ня тыя, хто ступіць на зямлю.
Тут, між блізкім і далёкім берагамі,
калі час часова рэтыраваўся, узважвайце будучыню
і мінуўшчыну аднолькава.
У момант між дзеяньнем і бязьдзеяньнем
да вас дойдзе, што «Ў сьмяротны час
(а сьмяротны час – ён заўсёды)
чалавечы розум можа займацца
чым заўгодна», то бок адзіны ўчынак
так ці йначай пакіне сьлед у жыцьцях іншых:
галоўнае ня думаць пра плён свайго ўчынку.
Проста наперад.
О, падарожнікі, о, маракі,
вы, каторыя даплывяце да порту, і вы, чые целы
спазнаюць суд і прысуд мора, дый што б ні спазналі –
гэта і ёсьць ваш сапраўдны пункт прызначэньня».
Так казаў Крышна, калі павучаў Арджуну
на полі бітвы.
Ня «добрай дарогі»,
а – наперад, падарожнікі.
IV
Спадарыня наша, чыя капліца ўзвышаецца над морам,
маліся за ўсіх тых, хто на караблях, за тых,
каго корміць рыбная лоўля, і за тых,
хто вязе незлачынныя грузы,
і за тых, хто ім паказвае шлях.
І яшчэ раз памаліся ад імя
жанчын, што праводзілі сваіх сыноў, мужоў
туды, адкуль яшчэ не сустракалі:
Figlia del tuo figlio,
Царыца Нябёсаў.
А таксама за тых, хто ўжо не на караблях
і чый шлях завяршыўся на пясчанай ускраіне мора
ці ў чорнае пашчы, што не пагрэбуе імі,
ці яшчэ дзесьці, дзе ім не пачуць несупыннага «Авэ Марыя»
звона-прыбою.
V
Перамовы з Марсам, гутаркі з духамі,
рэпартажы пра выбрыкі морскіх страшыдлаў,
гараскопы, гарусьпікі, крыштальныя шары,
дыягностыка хвароб паводле почырку, вычытваньне
біяграфій зь лініяў далоняў,
а трагедый – з формы пальцаў; варажба
на чайнай заварцы, цьмяныя прадказаньні
непазьбежнага з дапамогай карт, важданіна
з пэнтаграмамі й барбітуратамі, выяўленьне
ў рэкурэнтных вобразах неўсьвядомленых жахаў,
дасьледаваньні маціц, магіл, сноў – усё гэта звычайныя
забаўкі, наркотыкі, улюбёныя тэмы прэсы,
і заўжды імі будуць, у далёкай Азіі
ці на Эджўэйр-роўд, асабліва тады,
калі народы ў роспачы й разгубленасьці.
У мінулым і будучым чалавечая цікаўнасьць
знаходзіць і выбірае менавіта гэтае вымярэньне. Але
прадбачыць, дзе пазачасовае перасячэцца
з часам – абавязак сьвятога.
Хаця які абавязак, яго ж нельга навязаць
або адабраць, ён – пажыцьцёвая сьмерць у любові,
палкасьць, самаахвярнасьць і самаадданасьць.
Бальшыні з нас дадзены хіба мімалётны
момант, у часе й па-за часам адначасова,
момант незасяроджанасьці, страчаны ў снопе сонечнага праменьня,
нябачны пахкі чабор, ці маланка ўзімку,
ці вадаспад, ці музыка, якою так заслухаесься,
што зусім яе ня чуеш, але пакуль яна гучыць,
музыка – гэта ты сам. Гэта ўсё толькі намёкі й здагадкі,
здагадкі, выкліканыя намёкамі; астатняе –
малітва, паслушэнства, дысцыпліна, думка і дзея.
Паўадгаданы намёк, паўзразуметы дар – гэта і ёсьць Уцелаўленьне.
У ім зьдзяйсьняецца
немажлівая еднасьць сфэр існага,
у ім мінуўшчына і будучыня
пераможаныя й заміраныя міжсобку,
безь яго любая тутэйшая дзея была б проста рухам
чагосьці, што само ня можа рухацца,
бо ня мае ў сабе рухавіка –
таму ім рухаюць дэманічныя, хтанічныя
сілы. А яшчэ праўдзівая дзея – гэта свабода
і ад былога, і ад будучага.
Бальшыня з нас
не ўсьведамляе гэта як мэту;
мы – тыя, каго пакуль дарэшты не разьбілі,
бо мы ўсё яшчэ спрабуем супраціўляцца,
але ўрэшце здавальняемся тым,
што нашае часовае вяртаньне ў прах угноіць
(непадалёк ад цісавага дрэва)
жыцьцё на дарагой нам глебе.
1941 г.