(Разьдзел з старабеларускай вэрсіі раману «С(вя)того Иоана Дамаскина О Варлааме и Іосафе Гисторія», друкарня Куцеінскага Богаяўленскага манастыра ў Воршы, 1637 г.)
Іоасафъ якім ся оказалъ въ молодом веку
Сынъ зас Кролевскій, о котором ся почало мовити, въ Палацу для него збудованомъ, такъ мешкаючи, же жаденъ до него не моглъ дойти, ажъ до взросту Млоденческого прышол, (въ томъ часе въ вшелякои такъ Муринской, якъ и Перской науце выцвичившися) был мудрый и розсудный, и во всехъ цнотахъ значный. Надто еще прыроженые неякіе квестіи задавал Наоучителемъ своимъ, такъ же ся и сами они довтипови Млоденца, и острому розумови, дивовали: Кроль теж сам оздобнои твари его, и ростропности здумевалъся. Росказовал зась пры нем мешкаючимъ, абы ся старали, же бы згола ничого о тыхъ речахъ, которые в томъ животе смутные сутъ, не ведал, и же смерть тые дочасные оутехи пресекаетъ.
Трудно смерти пре ким оутаити
Лечъ на порожной надеи ся садилъ, и якъ въ прыповести ся обносит, в н(е)бо стреляти покушалъся. Якимъ абовемъ способомъ смерть рожаеви людскому может быти неведома; Пре тожъ ани того Млоденца ведомости оушла: Абовемъ маючи розумъ быстрый и выцвиченый, самъ въ собе оуважалъ, што бы до того отца привело, же до него всемъ пристя боронилъ и не допускалъ; бо сам пре себе зналъ, ижъ ся тое кром отцевского ро(с)казаня не деяло, еднакъ же самого спытати боялъся: якъ для того, ижъ бы ему правды былъ неповеделъ, кгдыжъ От(е)цъ тое, штобы ему было пожытченого, оусмотровалъ: такъ тежъ въ собе оуважалъ, если бы ся то за волею отцевскою деяло, хотя бы ся якъ найболей о томъ пытал, николи бы еднаи самои правды ся от него недоведалъ. Пре тож от другихъ, а не от Отца о том доведати ся постановилъ.
От одного Педагога своего выведуетъся, для чого бы въ замкненю былъ
А такъ маючи одного з учителей своих, собе милшого и зычлившого, и оного еще болшею поволностю своею потягнувши, и барзо значными подарками осмотривши, от него ся выведовалъ, штобы до того Кроля прывело, же его въ томъ затворе замкнувши держалъ; Тое тежъ прыложилъ: Если ми о томъ щыре ознаймишъ, над всехъ тебе вывышу, и вечную з тобою приязнь оучиню.
Педагог о замысле Кролевскомъ ознаймуетъ и о пророцтве астрологовъ
Наоучитель зась, будучи тежъ самъ мудрый и розсудный, и Млоденца быстрый довтипъ, и зо всехъ меръ досконалый розумъ, добре ведаючи, же ся ему за тое ничого злого нестанет, розумеючи: все ему до наимешени речи ознаймилъ, то естъ, и о преследованю противко хр(ис)тiян, а особливе противко тых, которые себе всех на службу Б(о)жую отдали: и якъ зо всехъ околичныхъ местъ, выгнаны суть и выволаны: и о том теж, што пры нароженю его, Астролокгове оповедели. Абыс прето, мовитъ, о ихъ науце послышавшы, онои лепе, нижъ нашу веру непринялъ, и для того такъ ся Кроль стараетъ, абы ся не многiе около тебе отирали, але некоторые толко: и нам тежъ пилне и пилне прыказал, абысмо ся старали, якобы ся о жадных речахъ смутных того жывота от нас недоведал. О том послышавши Млоденец, далей з ним ничого не мовилъ: еднакъ же збавенная мова доткнулася срдца его, и ласка Параклитова, душевные очи его отворяти почала, оного до правдивого Б(о)га, якъ заруку оунявшы провадячи, якъ въ далшой повести оукажемо. Кгды теды Кроль От(е)ць его, часто оного навежалъ, (великую абовемъ до него мел любовъ,) одного дня въ тые слова речет до него: Кролю Пане мой, хочу ся доведати от тебе нештос, для чого оуставичный смуток, и неоуставаючий фрасунок, срдце мое зедаетъ и забиваетъ.
Iоасаф просит Кроля, абы ему поволилъ проежчатися
От(е)цъ зась тыми словами на срдцу преражены, речет: Повежъ ми намилшiй С(ы)ну, што то за смутокъ тебе заходитъ, и зараз его на веселье отменити постараюся. Тогды Млоденец: Повежъ мне, речет, што есть за причина, же естем въ такомъ задержаню, и межи тыми мурами и замками естем зачиненый, и так зоставаю, же нихто до мене прiйти, и видетися не может. Поневажъ, о С(ы)ну, повидел Кроль, хочу абыс того ничого невиделъ, што бы срдце твое засмутило, и оутеху твою прервало: абовемъ тое чиню и оупатрую, абысь в оуставичныхъ роскошахъ, и въ вшеляком веселю, и доброй мысли, по вес век жывота своего зоставалъ. Отповедел ему зась С(ы)нъ: Прошу Кролю П(а)не мой, ведай запевне, ижъ таким способом не въ веселю и доброй мысли, але рачей въ смутку и великомъ стисненю, жывот проважу, так, же ми тежъ и самый покармъ и напой, прикрый естъ и горкiй: абовем прагнеть срдце мое, што ся за тыми мурами дееть, видети. Прето если прагнешъ, абым веселый и оутешный живот провадил, дозволъ жа мне, абым ведлуг воли моей за ворота выходилъ, и зъ тыхъ речiй огляданя, которыхъ мне видети не допускаютъ, оутешалъся. Тое Кроль послышавши, засмутился, и тое помыслил, же, если бы ему, чого жадаеть, отмовил, болшый бы ему смуток и фрасунок задал: Прето, што бы ся ему подобало, оучинитъ обецал. И заразъ знаменитыи кони, и рыцерству своему, ведлугъ Кролевскои годности, наготоватися росказал, и оному, колкобы раз проехатися захочелъ, позволилъ. Тымъ зась, которие ся при немъ бавили, пилне росказалъ, абы стерегли, же бы ся ему ничого шпетного пред очи ненаражало, але все, што бы было красного, и веселого, и вдячного, тое ему оуказовали, и розные игры вымышляли, абы такими речами мысль свою забавлялъ и оутешалъ.
Iоасаф обачившы двох оуломныхъ о прычине хоробы пытается
Кгды теды такимъ способомъ, Кролевскiй С(ы)нъ часто проежчал ся, одного дня, за неосторожностью слугъ, двохъ мужей обачилъ, зъ которыхъ одинъ былъ трудоватый, а другiй слепый, которыхъ обачивши, и на оумысле засмутившыся, от тых, которые при немъ были, што бы зачъ, и якие бы так чудные дивовиска были, доведовался. Они зась, ижъ того, што ся ему пред очи натрафило, оутаити немогучи, оуломности людские быт повидели, которые зъ зепсованои матерыи, и телесных злых вилкготностiй, на люде звыкли припадати. На што речет онъ: На всехъ же то людей звыкли прыходити; Не на всехъ, повидели они, але на тыхъ толко, которых ся здоровъе для злых вилкготностей нарушило. Знову теды далей пытатися неперестал Млоденецъ: Если не все люде звыкли впадати въ тые оуломности, але некоторые толко: естъ ли ведомо, на которыхъ тые нендзы маютъ прыйти, або рачей противнымъ способомъ, безъ жадного взгляду, и зненацка родятся. Оповедели они: И хто жъ з людей, пришлые речи видети, и оные зрозумети можеть; тое абовем натуры людскои розум переходит, и самыхъ несмертелныхъ боговъ есть то власность. Тутъ пытатися въ правде пересталъ С(ы)нъ Кролевскiй, але з того што виделъ, жалоснымъ былъ на срдцу, и тоею реччю новою такъ былъ порушеный, же ся постава лица его зменила.
Знову Iоасафъ престарелого обачивши о том попытается
Знову зас кгды проежчаючися, неякого престарелого старца натрафилъ, маючого зморщеное лице, ослабелые и скрывленые ноги, згорбленое тело, и голову барзо посивелую, который до того жадныхъ зубовъ немелъ, и штос не значного, и пересекаючи слова мовилъ. Подивенемъ прето знятый, росказавши ближей привести того человека, будучихъ при боку своем, пытался, якое бы такъ не звычайное дивовиско было. Они зась поведели: Тотъ ч(е)ловекъ есть веку подешлого, и за оуступенемъ злегка сил, и ослабеньемъ члонков, до тоеи, якъ видишъ, пришол нендзы. И якiй же, речетъ онъ, конец его будетъ; Не иншый, повидели они, толко оумерети муситъ. Всем же то людемъ, мовитъ естъ назначено, або некоторымъ толко прыпадаетъ; Отповедели они: Если смерть оупередившы, которого тутъ не зайдетъ, иначей быти не можетъ, абы за наступенемъ болшихъ летъ, такого жъ стану недознал. Затым речетъ Млоденецъ: Которого року тое на кого прыпадаетъ; и если вшеляко кажду оумерети мусит, и жадного способу не машъ, якъ бы смерти оувойти, и въ ную нендзу невпасти; Поведели ему: В осмъдесятомъ або сотномъ року до тоеи старости люде прыходят, а затым оумираютъ, ани можетъ быти иначей:
Долгъ прырожоный естъ смерть
Долгъ абовемъ прырожоный есть см(е)рть, на люди зъ початку вложеный: и нихто от его волнымъ быти неможетъ. Тое все послышавши довтипный оный и мудрый Млоденецъ, и добре зрозумевши, зъ глубокости срдца въ здохнувшы, реклъ: горкiй тот живот естъ, и вшелякои болести и смутку полный, если ся такъ въ собе речъ маетъ: и яким способомъ, кождый, въ непевномъ смерти чеканю, которои прыстя не толко оустеречися нихто неможет, але тежъ, якъ поведелисте, неведомое естъ, безпечнымъ быти можетъ; Отишолъ прето о том в себе мыслячи, и оуставичне розважаючи, и о см(е)рти также роспамятываючи, а до того в болести и трвозе срдечной жывучи, и оуставичном смутку зоставаючи.
Iоасаф о смертi своей розмышляеть
И мовилъ въ собе: Поневажъ мя см(е)рть колиськолвекъ зайдетъ, и хто жъ на мене по смерти вспомнить, кгды ж за часомъ все въ запаметане прыходитъ; А зали к тому по см(е)рти въ нивечъ ся оберну, або рачей иншiй якiй животъ есть, и другiй светъ; Тые речи, и тымъ подобные розмышляючи, бледымъ зоставал. При бытности еднакъ отцевской, если коли до него прышолъ, веселый и охотный оумыслъ по собе оуказовал, нехотячи дат знатъ, абы о том ведалъ, што мыслил. З великою зас охотою прагнулъ на якого ч(е)л(ове)ка трафит, который бы въ срдцу его певную веру оучинил, и добрую науку до оушей его подати моглъ. Претожъ Педакгокга того, о которомъ пред тым зменку оучинилисмо, знову пыталъ, если бы о комъ где ведалъ, который бы въ той пожаданой речи, помочнымъ ему былъ, и его срдце тяжкими мыслями палаючее, и такои вонтпливости откинути немогучи, оутешити моглъ. Онъ зас на память ему знову приводячи, тое жъ, што и первей мовил, повиделъ: Пред тым тобе оуже ознаймилемъ, якъ От(е)цъ твой, мудрыхъ оныхъ мужей, и въ законной службе будучих, которые о такихъ речах наоучают, одных позабивалъ, а другихъ, з гневу и ненависти выгнал: и о жадном таком, въ всем томъ Кролевстве неведаю. Для чого великим смутком будучи наполненный, и тяжко на срдцу зраненый, тому былъ подобный, который великiй скарбъ згубившы, до знайденя оного всю свою мысль оберненую и впереную маетъ. И для того в оуставичной тескноте и фрасунку зоставалъ, и вси светские роскошы и оутехи пред очима его, як неякая брыдкость и плюгавство были. Кгды теды, въ такомъ постановеню былъ Млоденецъ, и зъ великимъ въздыханемъ доброе знайти прагнул, всевидячее оное око, которое все речи видить, и всемъ збавнеными быти, и до познаня правды прiйти хочетъ, и на его възглянуло: и свою оному звыклую добротливость оказуючи, якои бы ся дороги мелъ держати, такимъ способомъ оуказалъ.
Крыніца: сайт Кніга Беларусі XIV-XVIII стагоддзяў, файл 1, ст. 64-79.
Пра сына Каралеўскага, і як яму Бацька ягоны дазволіў, колькі б ён разоў хацеў, з Палацу свайго выходзіць
Якім стаў Іасаф у маладым веку
Сын жа Каралеўскі, пра якога пачыналася размова, у Палацы, для яго пабудаваным, жыў так, што ніводны да яго ня мог дайсьці, ажно дасягнуў юначага ўзросту (у тым часе ўва ўсялякай як мурынскай, так і пэрсідзкай навуцы спрактыкаваўшыся), быў мудры і разважлівы, і ўсімі цнотамі вызначаўся. Апроч таго ён прыроджаныя ўсякія пытаньні задаваў Настаўнікам сваім, так, што і самі яны досьціпу Маладзёна і востраму розуму дзівавіліся: Кароль таксама яго гожаму твару і спрыту ня мог надзівіцца. Загадаў ён тым, хто пры сыне жыў, дбаць, каб [той] зусім нічога пра тыя рэчы, якія ў гэтым жыцьці смутныя ёсьць, ня ведаў, і [пра тое,] што сьмерць тыя часовыя ўцехі перапыняе.
Цяжка сьмерць перад кім[сьці] утаіць
Але ж на пустую надзею ён паставіў, і, як у прыпавесьці кажуць, у неба страляць спрабаваў. Бо якім жа чынам сьмерць роду людзкому можа быць не вядомая? Таму яна ані ведама таго Маладзёна не мінула: Бо [той,] маючы розум кемлівы і спрактыкаваны, сам сабе разважаў: што ж прымусіла бацьку, каб ён да яго ўсім прыйсьці забараняў і не дапускаў? Бо сам ведаў, што такога, як толькі на бацькаў загад, ня дзеялася, аднак жа самога [бацьку] спытаць баяўся: як таму, што той яму праўды не сказаў бы, раз Бацька ўсё, што яму (сыну — заўв. пер.) было пазычана, правяраў: а таксама [, сын] сабе разважаў, што калі б гэта дзеялася з бацькавай волі, то хоць бы ён і найболей пра гэта пытаўся, ніколі б адзінай чыстай праўды ад бацькі не даведаўся. Таму ён пастанавіў даведацца пра гэта ад іншых, а не ад Бацькі.
У аднаго свайго настаўніка выведвае, навошта быў пад замком
І так, маючы аднаго з вучыцеляў сваіх, да сябе мілейшага і зычлівейшага, і яшчэ большай ласкавасьцю сваёй яго прывабіўшы, і вельмі значнымі падарункамі забясьпечыўшы, выведваў ад яго, што ж Караля прывяло да таго, што ён яго ў тым затворы замкнуўшы трымаў? Тое яшчэ дадаў: Калі ты мне пра гэта шчыра паведаміш, зраблю цябе найвышэйшым над усімі й вечнае з табою сяброўства заключу.
Настаўнік пра замысел Каралеўскі паведамляе, і аб прароцтве астролягаў
Настаўнік жа, будучы сам таксама мудры і разважлівы, добра ведаючы кемлівы досьціп і ўсямерна дасканалы розум Маладзёна і разумеючы, што яму за гэта нічога благога ня будзе, усё яму да найменшай падрабязнасьці паведаміў, то бок і пра перасьлед супраць хрысьціян, і асабліва супраць тых, якія ўсіх сябе на службу Божую аддалі (маюцца на ўвазе манахі-пустэльнікі — заўв. пер.); і пра тое, як яны з усіх вакольных мест былі выгнаныя і выкліканыя; і пра тое таксама, што пры ягоным (Маладзёнавым — заўв. пер.) нараджэньні апавялі Астролягі. Маўляў, каб ты, пра іхную навуку дачуўшыся, не палічыў яе лепшай за нашую веру, таму Кароль і стараецца, каб ня многія каля цябе церліся, а толькі некаторыя: і нам таксама строга-а-строга загадаў пільнавацца, каб ты пра жадныя смутныя рэчы гэтага жыцьця ад нас не даведаўся. Пачуўшы пра гэта, Маладзён далей яму нічога не сказаў: найперш вызваленчая [пра]мова даткнулася ягонага сэрца, і ласка Памочніка (сьвятога духа — заўв. пер.) душэўныя вочы ягоныя адчыняць пачала, і яго да праўдзівага Бога, як за руку ўзяўшы, прывяла, як мы пакажам у далейшай аповесьці. Калі ж Кароль Бацька ягоны часта яго наведваў (бо вялікую меў да яго любоў), аднойчы [сын] яму ў такіх словах сказаў: Кароль Пане мой, хачу даведацца ад цябе пра нешта, ад чаго несупынны смутак і несьціханы неспакой сэрца маё зьядае і забівае.
Іасаф просіць Караля, каб дазволіў яму праяжджацца
Бацька ж, тымі словамі ў сэрцы ўражаны, кажа: Апавядзі мне, наймілейшы Сыне, што гэта за смутак на цябе находзіць, і я зараз [жа] яго ў весялосьць зьмяніць пастараюся. Тады Маладзён: Апавядзі мне, кажа, што ёсьць за прычына, што я ў такім зьняволеньні, і між тымі мурамі і замкáмі зачынены, і так застаюся, што ніхто да мяне прыйсьці і бачыцца [са мной] ня можа? Таму што, о Сыне, сказаў Кароль, хачу, каб ты ня бачыў нічога такога, што сэрца б тваё засмуціла і ўцехі твае перарвала: таму я тое чыню і апякуюся, каб ты ў няспынных асалодах і ўва ўсялякай весялосьці і добрым гуморы цэлы век жыцьця свайго заставаўся. Адказаў яму тады Сын: Прашу, Кароль Пане мой, ведай пэўна, што такім спосабам я не ў весялосьці і добрым гуморы, але хутчэй у смутку і вялікай маркоце жыцьцё праводжу, так, што мне нават і сама ежа і напой прыкрым ёсьць і горкім: бо прагне сэрца маё бачыць, што за тымі мурамі дзеецца. Таму калі прагнеш, каб я вясёлае і ўцешнае жыцьцё вёў, дазволь жа мне, каб я паводле волі сваёй за браму выходзіў, і цешыўся з агледзін тых рэчаў, якія мяне бачыць не дапускаюць. Пачуўшы тое, Кароль засмуціўся, і тое памысьліў, што, калі б ён адмовіў яму (сыну — заўв. пер.) тое, чаго ён жадае, [яшчэ] большы б яму смутак і неспакой спрычыніў: Таму паабяцаў учыніць, што б сыну падабалася. І зараз знакамітых коней, і рыцарства сваё, паводле Каралеўскага званьня, рыхтаваць загадаў, і сыну дазволіў праехацца, колькі б разоў ён [ні] захацеў. Тым жа, якія пры сыне бавілі час, строга загадаў пільнаваць, каб нічога кепскага яму на вочы не траплялася, але ўсё, што было прыгожага, і вясёлага, і прыемнага, тое [каб] яму паказвалі, і розныя гульні выдумлялі, каб такімі рэчамі ён мысьль сваю забаўляў і суцяшаў.
Іасаф, убачыўшы двух калек, пра прычыну хваробы пытаецца
Калі, такім чынам, Каралеўскі Сын часта праяжджаўся, аднаго дня, празь неасьцярожнасьць слуг, двух мужчын убачыў, зь якіх адзін быў хворы на струплю, а другі — сьляпы, і ўбачыўшы іх, і засмуціўшыся духам, ад тых, хто пры ім былі, выпытваў, што гэта за людзі, быццам гэта былі нейкія незвычайныя дзівы. Тыя ж, ня могучы ўтаіць таго, што яму трапілася на вочы, сказалі, што гэта людзскія калецтвы, якія з сапсаванай матэрыі і злых цялесных вільготнасьцяў на людзей звычайна нападаюць. На што сказаў ён: І гэта яны на ўсіх людзей звычайна находзяць? Не на ўсіх, адказалі яны, але на тых толькі, здароўе каторых ад злых вільготнасьцяў парушылася. Зноў тады далей пытацца не перастаў Маладзён: Калі ня ўсе людзі звыкла ўпадаюць у тыя калецтвы, але толькі некаторыя: ці вядома, на каторых тыя нэндзы маюць прыйсьці, або хутчэй наадварот, безь ніякай прыкметы і зьнянацку родзяцца? Адказалі яны: І хто ж зь людзей можа рэчы будучыя бачыць і зразумець? Гэта ж пераўзыходзіць розум чалавечай істоты, гэта ёсьць уласьцівасьць толькі несьмяротных багоў. Тут пытацца сапраўды перастаў Сын Каралеўскі, але з таго, што бачыў, жаласны быў на сэрцы, і той новаю рэччу так быў закрануты, што выраз ягонага твару зьмяніўся.
Зноў Іасаф, перастарэлага ўбачыўшы, пра яго пытаецца
Зноў жа, праяжджаючыся, сустрэў ён нейкага перастарэлага старца, маючага зморшчанае аблічча, аслабелыя і скрыўленыя ногі, згорбленае цела, і галаву вельмі пасівелую, каторы да таго ж ніякіх зубоў ня меў, і яшчэ чагосьці нязначнага, і гаварыў, заікаючыся. Таму, ахоплены зьдзіўленьнем, загадаўшы бліжэй прывесьці гэтага чалавека, тых, хто быў побач зь ім, пытаўся [пра яго так,] быццам гэта было незвычайнае дзіва. Яны ж сказалі: Той чалавек ёсьць веку адпаведнага, і праз адступленьне сіл і аслабленьне членаў да той, як бачыш, дайшоў нэндзы. І які ж, кажа ён, канец ягоны будзе? Ня іншы, казалі яны, [як] толькі памерці мусіць. Ці ўсім гэта людзям, кажа, гэта прызначана, альбо некаторым толькі выпадае? Адказалі яны: Калі хто, сьмерць апярэдзіўшы, тут жа не памрэ, іначай быць ня можа, каб за надыходам вялікіх гадоў ён такога ж стану не набыў. Затым кажа Маладзён: Каторага року гэта на каго прыпадае? Ці кожны так ці іначай памерці мусіць, і нямашака ніякага спосабу, каб ад сьмерці ўцячы, і ў тую нэндзу ня ўпасьці? Сказалі яму: У васьмідзясятым ці сотым годзе да той старасьці людзі прыходзяць, а потым паміраюць, і ня можа быць іначай:
Сьмерць ёсьць натуральны абавязак
Бо натуральны абавязак ёсьць сьмерць, ад пачатку на людзей ускладзены: і ніхто ад яго вольным быць ня можа. Тое ўсё паслухаўшы і добра зразумеўшы, кемлівы той і мудры Маладзён, з глыбіні сэрца ўздыхнуўшы, сказаў: горкае тое жыцьцё, і ўсякай пакуты і смутку поўнае, калі рэч гэтак у сабе маецца: і якім жа чынам кожны бесклапотным быць можа, у няпэўным чаканьні сьмерці, прыйсьця якой ня толькі ніхто ўбараніцца ня можа, але яшчэ, як вы сказалі, [час] яго невядомы? Таму адышоў, аб тым у сабе думаючы, і несупынна разважаючы, і пра сьмерць таксама згадваючы, а да таго ж у пакуце і трывозе сардэчнай жывучы, і ў пастаянным смутку застаючыся.
Іасаф аб сьмерці сваёй разважае
І мовіў у сабе: Паколькі мяне смерць калі-небудзь знойдзе, хто ж пра мяне пасьля сьмерці згадае, калі з часам усё ў забыцьцё прыходзіць? І ці я, да таго ж, па сьмерці ў нішто ператваруся, або хутчэй іншае якое жыцьцё ёсьць, і іншы сьвет? Тыя рэчы, і да іх падобныя, абдумваючы, бледным заставаўся. У прысутнасьці, аднак, бацькавай, калі той да яго прыйшоў, вясёлы і ахвочы стан духу ўдаваў, ня хочучы даць знаць, каб бацька ведаў, пра што ён думаў. Зь вялікаю ж ахвотаю прагнуў якога чалавека сустрэць, які б у сэрцы яго пэўную веру ўчыніў і добрую навуку да вушэй яго давесьці мог. Праз гэта Настаўніка таго, пра якога мы перад тым згадвалі, зноў пытаў, ці ня ведае ён пра каго дзе, хто ў гэтай патрабаванай рэчы прыдатны б яму быў, і сэрца ягонае, цяжкімі думкамі палаючае, што такіх сумневаў адкінуць ня можа, мог бы суцешыць. Той жа, нагадаўшы яму тое ж, што першы раз мовіў, сказаў: Перад тым я ўжо табе паведаміў, як Бацька твой мудрых гэтых людзей, што ў законнай службе (то бок у манаскім стане — заўв. пер.) былі і каторыя аб такіх рэчах навучаюць, адных пазабіваў, а другіх у гневе і нянавісьці выгнаў: і пра ніводнага такога я ўва ўсім Каралеўстве ня ведаю. З гэтай прычыны, вялікім смуткам напоўнены і цяжка ў сэрца паранены, быў [каралевіч] падобны да таго, хто, вялікі скарб згубіўшы, на знаходку яго ўсю думку павярнуў і засяродзіў. Таму ў несупыннай тузе і неспакоі ён заставаўся, і ўсе сьвецкія асалоды і ўцехі перад вачыма яго былі як нейкая брыдкасьць і плюгаўства. Калі ў такім стане быў Маладзён і зь вялікім уздыханьнем добрае знайсьці прагнуў, каб усім збавёнымі быць, і да пазнаньня праўды прыйсьці хацеў, тады тое ўсевідушчае вока, якое ўсе рэчы бачыць, і на яго зірнула: і такім чынам, паказваючы яму сваю звыклую дабрыню, [Настаўнік?] яму паказаў, якой дарогі ён меўся б трымацца.
Ад перакладчыка: Гэты тэкст, надрукаваны ў 1637 годзе — найстарэйшая нам вядомая беларуская крыніца, дзе апісваецца адзін з эпізодаў жыцьця Сідхартхі Гаўтамы, пазьнейшага Будды Шак’ямуні. Тое, што менавіта ён стаў прататыпам галоўнага героя, сьвятога Іасафа-Ясафата-Бадхісатвы, не выклікае сёньня асаблівых спрэчак. Дзеяньне аповесьці (яе яшчэ называюць «духоўным раманам») адбываецца ў Індыі: кароль «Аввенер» перасьледуе хрысьціянаў (паводле раману, індусаў ахрысьціў яшчэ Сьвяты Фама), якія сыходзяць у лясы, дзе жывуць як пустэльнікі. Тым часам сын караля Іасаф жыве ў палацы, адкуль бацька яго не выпускае, каб сын ня бачыў людзкіх гаротаў. Урэшце, як апісана ў вышэй пададзеным разьдзеле, сын трапляе з палацу вонкі і задумваецца над мінучасьцю чалавечага жыцьця. Манах Варлаам з Шумеру прыплывае ў Індыю і знаходзіць каралевіча, якога навучае праўдзівай хрысьціянскай веры. Стаўшы каралём, Іасаф зноў хрысьціць індусаў, а потым адмаўляецца ад улады і сыходзіць у пустэльню.
